GÜNCEL

Hak ihlalleri raporunda hapishanelerin tecrit ve i�kence mekan� rolüne vurgu

D�YARBAKIR
30 Eylül 2025 Sal�

Tutsaklar�n maruz kald�� hak ihlallerine ili�kin aç�klanan üç ayl�k raporda hapishanelerin "birer 'sessizle�tirme mekan�' olarak kullan�l�rken, toplumun tümüne yönelik bir itaat dayatmas� ve demokratik toplumsal ya�am sistematik biçimde" zay�flatt�� kaydedildi.

Hapishanelerde hak ihlalleri sürüyor. Diyarbak�r, Elaz��, Erzincan ve Erzurum'da bulunan hapishanelerde haziran, temmuz ve a�ustos aylar�nda ya�anan hak ihlalleri Diyarbak�r Barosu, Özgürlük �çin Hukukçular Derne�i (ÖHD) Diyarbak�r �ubesi ve Diyarbak�r Tutuklu ve Hükümlü Aileleri ile Yard�mla�ma Derne�i (TUAY-DER) taraf�ndan raporla�t�r�ld�. Baro binas�nda yap�lan bas�n toplant�s�nda, uluslararas� hak savunucular�n� hapishaneleri gözlemlemeye ça��rd�.

'HAP�SHANELER TECR�T VE ��KENCE MEKANI ROLÜNDEN ÇIKARILAMAMI�TIR'
Diyarbak�r Hapishaneler �zleme Komisyonu üyesi Rihan Gök'un okudu�u raporda, hapishanelerde sistematik olarak uygulanan bask� ve tecrit politikalar�n�n, toplumsal bar��a dair umutlara do�rudan sald�r� oldu�unu dile getirdi. Gök, "Demokratik siyaseti, toplumsal muhalefeti ve bar�� özlemini bast�rmay� amaçlayan bu uygulamalar, yaln�zca bireyleri de�il; toplumun zihinsel, sosyal ve moral dokusunu da derinden zedelemektedir. Bugün hapishaneler, mahpuslar�n ya�am hakk�n� ve onurunu hedef alan bir tecrit ve i�kence mekan� rolünden halen ç�kar�lmam��t�r" dedi.

'YÜZLE�ME OLMADAN ADALET OLMAZ'
Hapishanelerde sistematik hak ihlallerinin ya�anmaya devam etti�ine dikkat çeken Gök, "Sa�l�k hakk�n�n gasp edilmesi, keyfi infaz yakmalar, ç�plak arama dayatmalar�, kad�n mahpuslara yönelen cinsiyetçi �iddet, Kürtçe yaz��malar�n engellenmesi, say�n Abdullah Öcalan'a gönderilen mektuplara el konulmas� ve siyasi kimli�i inkar ettirmeyi hedefleyen idare ve gözlem kurulu sorgulamalar�, Türkiye'nin hukuk devletinden ne denli uzakla�t��n� göstermektedir. Oysa demokratikle�menin ve kal�c� toplumsal bar��n önko�ulu, hakikatle yüzle�mek ve geçmi�in inkar, �iddet ve imha politikalar�yla hesapla�makt�r. Bu yüzle�me olmaks�z�n ne adalet, ne toplumsal güvenlik, ne de gerçek bir bar�� mümkündür. Bugün hapishaneler birer 'sessizle�tirme mekan�' olarak kullan�l�rken, asl�nda toplumun tümüne yönelik bir itaat dayatmas� uygulanmakta ve demokratik toplumsal ya�am sistematik biçimde zay�flat�lmaktad�r" ifadelerini kulland�.

ULUSLARARASI HAK SAVUNUCULARINA ÇA�RI
Hem iç hukuka hem de taraf olunan uluslararas� yükümlülüklere uygun olarak, hapishanelerdeki sistematik tecrit ve bask�y� sona erdiren, ba��ms�z ve etkili denetim mekanizmalar�n� i�ler hale getiren, �effaf ve hesap verebilir bir infaz sistemi kurulmas� yönünde acil ve somut ad�mlar�n at�lmas�n�n zorunluluk oldu�unu belirten Gök, uluslararas� hak savunucular�na madde madde �u ça�r�lar� s�ralad�:
🔹"Say�n Abdullah Öcalan üzerindeki tecrit ko�ulsuz olarak kald�r�lmal�; bar�� ve demokratik çözüm için diyalog ve müzakere kanallar� acilen aç�lmal�d�r.
🔹Hapishanelerde sistematik i�kence, kötü muamele ve tecrit uygulamalar� derhal sona erdirilmelidir.
🔹�nfaz yakma ve gözlem kurulu eliyle yürütülen keyfi ve ideolojik sorgulamalar kald�r�lmal�; ko�ullu sal�verme hakk�, uluslararas� hukukun ve evrensel adalet ilkelerinin öngördü�ü �ekilde güvence alt�na al�nmal�d�r.
🔹Kürtçe de dahil olmak üzere tüm anadillerde ileti�im ve ifade özgürlü�ü tan�nmal�; mektuplara ve yay�nlara yönelik keyfi yasaklar derhal kald�r�lmal�d�r.
🔹Mahpuslara yönelik cinsiyetçi, ayr�mc� ve beden politikalar� sonland�r�lmal�; e�itlikçi ve hak temelli bir yakla��m esas al�nmal�d�r.
🔹A��r hasta mahpuslar derhal serbest b�rak�lmal�; sa�l�k hakk� hiçbir ko�ulda cezaevi idaresinin keyfiyetine b�rak�lmamal�d�r."

Sonras�nda söz alan Diyarbak�r Barosu Ba�kan� Abdulkadir Güleç, böylesi bir süreçte hapishanelerde ya�anan ihlallerin, halk�n inanc�n� k�rd��n�, umutsuzla�t�rd��n� dile getirerek, tutsaklar�n haklar�n�n sa�lanmas� gerekti�ini vurgulad�.

RAPORDA TESP�TLER VE ÖNER�LER
20 hapishaneden 40'tan fazla gerçekle�tirilen ziyaretlerle haz�rlanan raporda; kargo ve temel ihtiyaçlar, sosyal haklar, sevk ��lemleri ve e�ya haklar�, sa�l�k ve sevk talepleri, ileti�im, haberle�me haklar�, sosyal haklar, beslenme haklar�, ifade ve haberle�me özgürlü�ü haklar�na dair ya�anan hak ihlalleri s�raland�. Ç�plak arama dayatmas� ile a��z içi arama dayatmas�n�n da devam etti�i aktar�ld�. Kimi hapishanelerdeyse tutsaklara keyfi disiplin cezalar�n�n verildi�inin belirtildi�i raporda, �dare ve Gözlem Kurullar�n�n "pi�manl�k" dayatmas�n� kabul etmeyen tutsaklar�n infaz�n�n yak�ld��na da vurgu yap�ld�.

Raporda yap�lan tespitlere yönelik �u önerilerde aktar�ld�:
🔹"��kence ve kötü muamele yasa��: Mahpuslara yönelik her türlü i�kence, zalimane, insanl�k d�� veya onur k�r�c� muamele derhal sonland�r�lmal�d�r. Bu tür ihlallerin soru�turulmas� için ba��ms�z, etkin ve tarafs�z mekanizmalar i�letilmeli; sorumlular hakk�nda gerekli idari ve adli i�lemler ba�lat�lmal�d�r.
🔹�dare ve Gözlem Kurulu kararlar�n�n hukuksuzlu�u: Türkiye'de uygulanan �dare ve Gözlem Kurullar�, mevzuatta yaln�zca ko�ullu sal�verme ve denetimli serbestlik süreçlerinde 'iyi hal' de�erlendirmesi yapmakla yetkilendirilmi� olmas�na ra�men, fiiliyatta mahpuslar�n özgürlük haklar�n� keyfi biçimde s�n�rlayan, yarg� yetkisini a�an ve ideolojik de�erlendirmelere dayal� bir paralel mekanizma i�levi görmektedir. Kurullar, özellikle siyasi mahpuslara yönelik politik ve ideolojik sorular yönelterek kimliklerini inkar etmeye ve pi�manl�k beyan�nda bulunmaya zorlamakta; mahpuslar�n tahliye haklar�n� hukuka ayk�r� �ekilde gasp etmektedir. Disiplin cezalar�n�n infaz edilmi� olmas�na ra�men tekrar gündeme getirilmesi, hak temelli eylemlerin 'örgütle ba�' olarak yorumlanmas� ve tarafl�/ tarafs�z ko�u� ayr�m�n�n keyfi bir kriter gibi uygulanmas�, sistematik ve yap�sal ihlallerin göstergesidir. Kurullar�n istihbarat raporlar�n� delil olarak kullanmas� ise, mahpuslar�n özgürlü�ünü denetlenemez ve keyfi mekanizmalara ba�lamakta, infaz hukukunun temel ilkeleri ile ba�da�mamaktad�r. �dare ve Gözlem Kurullar�n�n yetki a��m� ile keyfi uygulamalar�na kar�� ba��ms�z bir denetim mekanizmas�n�n tesis edilmesi gerekmektedir.
🔹Sa�l�k hizmetlerine eri�im hakk� ve hasta mahpuslar: Mahpuslar�n sa�l�k hakk� güvence alt�na al�nmal�, özellikle a��r hasta ve ya�l� mahpuslar�n t�bbi ihtiyaçlar� öncelikli olarak kar��lanmal�d�r. Hastane sevkleri geciktirilmemelidir.
🔹Tecrit hapishaneleri: Hapishanelerdeki bar�nma ko�ullar� insan onuruna uygun �ekilde düzenlenmeli, tekli ve modül hücrelerde gün ��, havaland�rma ve temizlik ko�ullar� iyile�tirilmelidir.
🔹Haberle�me ve ifade özgürlü�ü: Mahpuslar�n aileleri ve avukatlar� ile ileti�im haklar� güvence alt�na al�nmal�, mektuplar�n geciktirilmesi veya sansürlenmesi önlenmelidir.
🔹Sosyal ve kültürel faaliyetler: Mahpuslar�n spor, kültürel ve sosyal etkinliklerden yararlanmas� sa�lanmal�d�r. Sosyal izolasyon veya tecrit uygulamalar� yaln�zca hukuka uygun, orant�l� ve geçerli gerekçelerle s�n�rl� tutulabilir.
🔹Disiplin ve idari uygulamalar: Disiplin soru�turmalar� hukuka uygun, orant�l� ve hakkaniyetli �ekilde yürütülmeli; keyfi infaz uzatmalar� veya tahliye engellemeleri önlenmelidir. �dare ve gözlem kurullar�n�n uygulamalar� ulusal mevzuat çerçevesinde denetlenmelidir.
🔹Engelli ve yabanc� uyruklu mahpuslar: Engelli ve yabanc� uyruklu mahpuslar, ulusal ve uluslararas� mevzuat çerçevesinde özel bak�m ve destek hizmetlerine eri�ebilmelidir."

Hak ihlalleri raporunda hapishanelerin tecrit ve i�kence mekan� rolüne vurgu

�lgili Haberler