GÜNCEL

Ender Çelikel yazd� | 14 �ubat ve endüstriyel a�k

ENDER ÇEL�KEL
12 �ubat 2023 Pazar

Tüketim niteli�indeki a�klar, özgür piyasa ekonomisinin "özgür" a�klar�d�r. Sosyalistler kapal�-feodal de�erlere kar�� burjuva de�erleri sahiplenmezler. Erke�in duygusal ve cinsel a�ktaki ikiyüzlülü�ünün yan� s�ra, kad�n bedenini ve a�k� nesnele�tiren burjuva de�erleri bir bütün olarak reddederler. Özgürlü�ü ve "özgür a�k"� sosyalist ideoloji içerisinde kavrar ve tan�mlarlar.

Dünyaya ç�r�lç�plak do�an insan türü, zorlu var olu� mücadelesi boyunca muazzam bir fiziksel ve zihinsel evrim geçirmi�tir. Var olma araçlar�n�n üretim tarz�n�n ko�ullad�� üretim ili�kileri içerisinde, insan�n sinir sistemiyle beraber ruhsal dünyas� da geli�mi�tir. Beyninin farkl� i�levler gören bölgelerinin, nörokimyasallar�n�n hareketlenmesi yoluyla yeni duygular edinmi�tir.

Biyolojik cinsiyetli bütün canl�lar aras�nda cinselli�in üreme amac� d��nda gerçekle�mesi sadece insan türüne has özellik olsa gerek. Zira güdüsel olmayan ve üremeyi d��layan hazza, ho�lanmaya ve a�ka dayal� cinsel etkinlik, canl�lar�n dü�ünsel ve duygusal geli�imini gerektirir. Böyle bir geli�meyi yaln�zca insan türü göstermi�tir. Ve ya�ad�� duygular� sözcüklerle adland�rm��t�r.

A�k kelimesi dilimize Arapçadan geçmi�tir. "A�aka" Arapçada sarma��k demektir. Yo�unla�m�� ve ajite olmu� sevgi haliyle birbirine ba�lanan/tutunan sevgililerin sarma��a benzetilmesinden türetilmi�tir. Ne var ki üç harflik bu kelimenin anlam� ve ça�r��t�rd�� hisler o kadar zengindir ki, tan�mlamas� hala zordur.

A�k�n tan�m� ve ona yüklenen anlamlar, özgür tarihsel-toplumsal ba�lamlar içerisinde �ekillenir ve dönemlere göre de�i�ebilir. Toplumsal üretim ili�kileri içerisinde kimliklendirilen insan bireyleri, duygular�n� verili ekonomik ili�kilerin ahlak� içerisinde ya�arlar. Azami kar yasas�yla i�leyen kapitalizm, insanlar�n duygular�n� ve bunlar� ya�ay�� ekillerini kendini yeniden üretebilecek biçimde tan�mlar. Güzelin-çirkinin, iyinin-kötünün, sevmenin, mutlulu�un k�staslar�n� belirler ve bireylere ö�retir. Burjuva de�erlerle donatt�� a�k�, sermayenin birikim döngüsüne hapseder.

"14 �ubat Sevgililer Günü" a�k�n '�ey'le�tirilip metala�t�r�lmas�nda özel bir i�lev görür. A�k sektörünün getirisi 14 �ubat vesilesiyle tavan yapar. Burjuva modernitenin parametreleriyle �ekillenen kad�n ve erkekler, adeta a�klar�n� kan�tlama yar��na girerler. Çe�itli platformlarda yay�nlanan "Sina p�rlanta a�ka at�lan imza" reklam�, a�k�n ölçütünü gösteren çarp�c� bir örnektir. Medya arac�l��yla yarat�lan kad�n imgesi bir kenara; p�rlanta a�k ve mutluluk ile özdele�tirilir. En pahal� mücevherler, hediyeler, �a�al� restoranlarda rezervasyonlar vb. sevginin göstergesidir. Herkes sosyo-ekonomik statüsüne göre sevgisini yans�t�r. Beklentiler kar��lan�r. Ö�retilmi� ve standartize edilmi� romantizme uymayanlar yad�rgan�r, ay�plan�r. A�klar�ndan �üpheye dü�ülür.

BUGÜN A�KISI, YARIN BA�KASI!
Sermaye doymak bilmez. Para-meta-daha fazla para (kar) döngüsü geni�leyerek büyür. Varl�k amac� budur. Kapitalist ekonomi için ürünlerin h�zl�ca tüketilmesi en geçerli akçedir. Haliyle durmadan ve daha k�sa periyotlarla yeni ürünler üretilir. Yeni moda giysiler, arabalar, evler, telefonlar... Bunlar dijital teknoloji arac�l��yla h�zla pazarlan�r. Tüketim ve haz kültürü topluma boca edilerek doyumsuzluk, ayran gönüllülük ve ��psevdilik genel karakteristik özellik halini al�r. Tüketim nesneleri, kullan�m de�erlerinden ve ihtiyac� kar��lamalar�ndan ziyade birer haz nesnesi olarak süratle ve kolayca harcan�r. Kapitalizmin mottosu, "Harca, h�zla harca"d�r.

Sermaye muhafazakar de�ildir. Kar u�runa her k�l��a girer. Niyetlenmeksizin bile olsa bütün yerle�ik gelenekleri, de�erleri ve kurumlar� parçalar. Misal, miras hukukunu de�i�tirerek tek e�li geleneksel aile kurumunu gereksizle�tirir. Kapitalizm a�k� tensel uyuma ve zevke indirgeyip metala�t�r�r, nesnele�tirir. A�k; giysi, telefon, araba gibi '�ey'le�ir. Bir haz nesnesine dönü�ür. Tüketimi ve zevki temsil eder. Bu yüzden kapitalizmde k�sa süreli, hatta "bir gecelik" a�klar en makul ve istenilen olanlard�r. �li�kilerin sirkülasyonu hem burjuva de�erleri yeniden üretir, hem de kar getiren bir sektör üretir. Her yeni ili�ki yeni hediyeler, yeni e�lence mekanlar�, yeni evler k�sacas� yeni harcamalar demektir.

Biyolojik ihtiyac� ve hazz� gideren bir etkinlik olarak a�k, somut tüketim nesneleri misali pazardan sipari� edilir, al�n�r ve harcan�r. Sanal alemdeki flört siteleri vb. platformlar adeta "a�k pazar�" fonksiyonu görür. Tek seferlik, k�sa süreli yahut uzun süreli "ciddi" ili�kilerden hangisi arzu ediliyorsa e�er, o flört siteleri tercih edilir. Bu sitelerde her ya�ta ve özelliklerde kad�n ve erkek taliplere ula��labilir. Sosyal medya günümüzde her �eyin h�zla bulunabilece�i, al�n�p sat�labilece�i bir mecrad�r.

Marksist dü�ünür Alain Badiou "A�ka Övgü" adl� kitab�nda, internetteki bir e� bulma sayfas�na dikkat çeker: "Ac� çekmeden a��k olmak çok kolay! Ac� olarak öteki kaybolur. Ötekini bir seks öznesi olarak �eyle�tiren tüketim niteli�indeki a�k ac� vermez. Ötekini arzulamak olarak Eros'un kar��t�d�r." Tüketmek, haz almak ve mümkünse do�al bir ac�dan kaç�nmak! Ac� verebilecek yo�un ba�lardan, genel olarak sosyal ba�lardan kaç�nmak kapitalizmde rahatl��n ve mutlulu�un formülüdür.

Bir a�k i�tahla harcan�r. Sevgili, son kullan�m tarihi geçmi� ve haliyle kullan�m de�eri tüketilmi� bir '�ey' olarak çöpe at�l�r. "Eski" sevgili yabanc� oluverir. �htiyac� kar��lamak üzere yeni bir a�k bulunur.

Bencil ili�kiler ç�kar üzerine kurulan ili�kilerdir. A�k ili�kilerindeki ç�kar her zaman maddiyat� ça�r��t�rmamal�d�r. Sevgilinin, sevgilisi taraf�ndan sevilmesinde duygusal ç�kar� vard�r. Bu ç�kar� için bazen büyük fedakarl�klarda bile bulunur. Sevgilisine duydu�u a�k bitti�inde onda art�k hiçbir ç�kar� kalmaz. Ona gereksinmesi biter. Art�k onun taraf�ndan herhangi bir biçimde sevilmesinin önemi yoktur.

A�KIN �DEOLOJ�S�
A�k�n ideolojisi de mi olurmu�?! �deolojilerin, dü�ünce biçimlerinin yönlendirmedi�i bir eylem prati�i yoktur. A��klar, a�k praksislerinde ideolojiler d�� mahlukatlara dönü�mezler. �li�kilerini ça��n egemen s�n�flar�n�n dü�üncelerinin, ahlak�n�n ve kültürünün belirleyici etkisinde ya�arlar.

Geleneksel ili�kiler ve davran�� kal�plar� kapitalizmin geli�imine ba�l� olarak de�i�ip dönü�ür. Kültürel de�i�im ve dönü�ümün kapsam�, en iyi cinsiyetler ve ku�aklar aras�ndaki ili�kilerin, aile kurumunun yap�s� dolay�m�yla kavranabilir. Cinsellik anlay�� ve pratiklerinde emperyalist kapitalist ülkelerde feodal de�erlerin kal�nt�lar� dahi silinirken, kapitalist geli�me bak�m�ndan geri ülkelerde ise feodal de�erler h�zla çözülür. Devrim ve sosyalizm iddial� siyasal öznelerin kültürel dönü�ümle, cinsiyetler aras�ndaki ili�kilerde ya�anan de�i�imle nas�l ili�kilenece�i sorusu bu ba�lamda sürekli günceldir.

A�k ili�kilerindeki de�i�im ve dönü�üm en yak�n çevremizde bile gözlenebilen bir realitedir. Mamafih bu de�i�im, ezilenlerin içinde öznele�tikleri "büyük ideoloji"nin (burjuva) içinde ya�an�yor. Dahas�; burjuva parametrelerle biçimlenen bu de�i�im bedeni ve cinselli�i, bireysel arzuyu ve hazz� feti�le�tiren postmodern fikirler ve liberal anlay�� formunda ideolojik ve örgütsel (yap�sal) kriz halindeki marksist harekete de sirayet edebiliyor. Tüketim niteli�indeki '�ey'le�mi�; biyolojik ihtiyac�n ve hazz�n tatminine indirgenmi� cinsel a�k, feodal de�erlere kar�� "ilericilik" argüman�yla me�rula�t�r�labiliyor.

Devrimcilerin duygular� ve cinsellikleri, k�sacas� a�klar� salt bedenlerinde salg�lanan hormonlar� taraf�ndan belirlenmez. A�k� ayn� zamanda "derinlemesine toplumsal bir heyecan" olarak tarif eden Bol�evik Devrimin kad�n lideri Kollantai "Oyun A�k" (Kanats�z Eros) ve "Büyük A�k" (Kanatl� Eros) ayr�m�n� yapar. Kollantai, "Oyun A�k" diye tan�mlad�� k�sa süreli ve yaln�zca ho�lanmaya dayal� a�klar� reddetmiyordu, fakat böylesi ili�kileri dönemin zorlu iç sava�, açl�k ve yoksulluk �artlar�na ba�l�yordu. As�l olarak "Büyük A�k"� savunan Kollantai'a göre, Sovyet kad�n ve erkeklerinin co�kun, tutkulu, payla��mc� ve arkada�ç� "Büyük A�k"lara ay�racak zamanlar� ve enerjileri yoktu. Victor Hugo'nun, "A�k u�runda gerekirse hayat�m� veririm. Fakat özgürlü�üm u�runda a�k�m� da feda ederim" sözlerinin devrimci kad�n ve erkeklerin pratiklerinde somutla�t�� zamanlard�... (bkz. Sosyalist Kad�n, K�� 2013, Ekim Devrimi'nde Cins Bilinci ve Kollantai)

Devrimin geriledi�i, mücadelenin nispeten daha bar��ç�l, durgun ve "rahat" ko�ullarda seyretti�i zamanlarda artan cinsel zevke ve biyolojik bir ihtiyac� gidermeye dayal� tüketim nitelikli a�k pratikleri, "Oyun A�k" veya "Büyük A�k" ile de�il, ancak burjuva ya�amdan nasiplenmekle izah edilebilir.

A�k�n dü�ünsel ve ruhsal uyum ögeleri vard�r. Özgür a�k e�it bireyler aras�nda ya�anan ve cinsel çekim d��nda ortakl�klar da gerektiren; emek ve payla��mlarla derinle�ebilen, sevgilileri geli�tirebilen; her duygu gibi azal�p sonlanabilen ama geride bir hikaye, an�lar, vefa ve arkada�l�k b�rakabilen hesaps�z-kitaps�z bir ili�kidir. Devrimci a�k�n mayas�nda ise ezilenlerin kurtulu� dü�ü ve kavgas� vard�r. Mücadele içinde devinimini anlam�n� ve k�vam�n� bulur.

Ender Çelikel yazd� | 14 �ubat ve endüstriyel a�k

�lgili Haberler