Pontos'ta bir okulun başına gelenler- Tamer Çilingir

Bu okulun tarihi 90 yıl önce (1914-1923 yılları arasında) 353 bin insanın katledilmesine sebep olan Pontos Rum / Helen Soykırımı’nın belgesi niteliğindedir.

 

Bugün bu okulun koridor ve sınıflarında okuyan çocukların yaşıtları bundan 90 yıl önce aynı koridor ve sınıflarda koşturuyorlardı. Onlar bu toprakların en entelektüel gençleriydiler. 

 

Merzifon Koleji, 40 bin dönüm arazi üzerinde 1876 yılında inşa edilir. Altı binadan oluşan okulda kız ve erkek öğrenciler için ayrı binalar, dershaneler, hastane, kilise, tabiat müzesi, sinema, 10 bin ciltlik kütüphane, konferans salonu, rasathane, meteoroloji istasyonu, marangoz atölyesi, modern matbaa, modern fizik, kimya, biyoloji laboratuvarı bulunuyordu. Bir yüksel okul olan Kolej 8 Eylül 1886 tarihinde deneyimli profesörlerin eşliğinde eğitime başladı. Eğitim İngilizce verilmekteydi.

 

 

Merzifon Koleji’nin özelliği Hristiyan ve Müslüman-Türk öğrencilere açık olmasıydı. Okulda 1913 yılında 160 Ermeni, 200 Rum, 40 Rus ve 25 Müslüman öğrenci vardı. Geometri, kimya, trigonometri, astronomi, botanik, muhasebe, fizik, zooloji, mantık, ekonomi, tarih, felsefe, ahlak felsefesi, devletler hukuku, Fransızca, Rumca/Helence, Ermenice ve Türkçe dersleri verilmekteydi. 1913 yılında görevli öğretmenlerden 11’i Ermeni, 10’u Amerikalı, 9’u Rum, biri Rus ve biri İsviçreliydi. . Üç yıl olan hazırlık sınıflarında İngilizce, Türkçe, Ermenice, Rumca yoğun bir şekilde öğretiliyordu. Okul ders dışı etkinlikler açısından da hayli zengindi. Çeşitli müzik ve kültür kulüpleri kurulmuştu. Kolejin 7 binden fazla türü içeren bir botanik/zooloji müzesi vardı.

 

10 Mayıs 1916’da okul binalarına İttihat ve Terakki Hükümeti’nce el konarak okul askeri bir hastaneye dönüştürüldü. Ardından da okul kapatıldı.

 

3 yıl aradan sonra 1 Ekim 1919’da okul 150 öğrenci ile yeniden açıldı. 150 öğrenciden 72'si Rum/Helen, 70’i Ermeni, 7’si Müslüman ve biri Rus’tur. Öğretim kadrosuna iki de Müslüman öğretmen katılır. 1921 yılına kadar Merzifon Anadolu Koleji'nde eğitim veren 11 öğretmenden Müslüman olan öğretmenler, Zeki Ketani ve İsmail Şevket’tir. 1920-1921 ders yılındaki öğrenci sayısı ise 218’dir. 

 

 

PONTOS KULÜBÜ

 

1903 yılında (Amasya/Merzifon) Merzifon Anadolu Koleji mezunları tarafından kurulan bir dernek (Pontus Kulübü), okuldaki öğrenci ve öğretmenleri de üye olarak kabul eder; eğitim, sanat ve spor alanlarında faaliyet gösterir. Dernek üyeleri Anadolu ve Balkanlar’dan okula kabul edilen Ortodoks Rumları / Helenleri de kapsar, 1908-1913 arasında ise hızla artarak 180’i bulur.

 

PONTOS GAZETESİ

 

Bir yaylı çalgı orkestrası ve tiyatro topluluğu oluşturan bu dernek 1909 yılında ‘Pontos’ adlı bir gazete de yayınlamıştır. Editörlüğünü Dimitrios Theocharidis, Kallisthenis Chourmouziadis ve Leonidas Kazezoğlu’nun yaptığı gazetede tarih, arkeoloji, sosyoloji ve felsefi konular işleyen makalelerin yanı sıra, çeşitli dillerle ilgili araştırmalar, şiir, din-ahlak konulu denemeler ve bölgesel haberler yayınlanır.

 

MERKEZ ORDUSU'NUN İLK HEDEFİ: MERZİFON KOLEJİ

 

İttihatçıların başlattığı proje, Osmanlı’nın paylaşım savaşında yenik düşmesine rağmen devam ediyordu. Ermeni ve Süryaniler büyük oranda imha edilmiş, sıra Rumlara/Helenlere gelmişti. Bu kez Kemalistler sahnedeydi; hedef Pontos’ta yaşayan Rumlar/Helenlerdi.

 

19 Mayıs 1919 tarihinden itibaren aratarak devam eden çete saldırılarıyla Rumlar / Helenler yıldırılıp, sürgüne zorlanırken, Pontoslu Rumların / Helenlerin oluşturduğu partizan örgütlenmeleriyle başa çıkılamıyordu. Bunun için yeni bir orduya ihtiyaç duyan Kemalistlerce, 9 Aralık 1920’de, 407 sayılı kararname ile, 3.Kolordu lağvedilip Merkez Ordusu kurulur. Ordunun başına da Nurettin Paşa atanır.

 

YENİGÜN GAZETESİ: MEKTEP DEĞİL, FESAT YUVASI

 

16 Şubat 1921 yılında okul Merkez Ordusu askerlerince basılır. Okulu basıp, dağıtan, öğretmenlerini sınır dışı eden ve mallarına el koyanları destekleyen, Ankara’nın kontrolündeki ”Yenigün” gazetesi baskın haberini ’’Mektep değil, fesat yuvası’’ başlığıyla baskında Pontus adlı bir teşkilata dair bazı belgeler elde edildiği açıklamasıyla verir.

 

Dört gün önce Nurettin Paşa’nın telgrafında söz ettiği, ’’toprak altında gizli yollar ve depoların bulunduğu ve otomobiller ile getirilen top ve tüfek, bomba gibi silah ve cephane’’ den eser yoktur bu baskında ama bu kez de bir örgüte dair bazı belgeler ele geçirildiği iddia edilir.

 

Merkez Ordusu Komutanı Nurettin Paşa raporunda, kolejde yapılan aramada silah ve cephane bulunamamasına karşın kolej içerisinde 1904’de kurulduğu anlaşılan “Pontus” adlı bir örgütün varlığının anlaşıldığı, tüzüğü, mühürleri, Pontus arması, gizli evrakları ve Yunan bayraklarının elde edildiği ve başkan ile yöneticilerinin tutuklandığı, öğretmenin ihbarcı olduğuna istinaden Rumlar tarafından vurulduğunun sanıldığı yazar. Nurettin Paşa’nın ertesi gün gönderdiği raporda ise öğrencilerin kolej içerisinde çektirdiği silahlı fotoğrafların elde edildiği, bu öğrencilerden dördünün tanınarak tutuklandığı, dahası Gümüşhacıköy’ün ve Karaköy ahalisinin kolej müdürüne hükümeti şikayet eden ve ne şekilde hareket etmeleri gerektiğine dair görüş isteyen bir mektup elde edildiği bildirilir.

 

Bütün bu soruşturmalar, baskınlar ve yakalamaların ortak yanı Merzifon Koleji’ni hedef gösterir. Ancak sıkıntı okulun uluslararası tanınmışlığı ve yabancı öğretmenlerden oluşan bir kadrosu olmasıdır. Bu nedenle olan bitenden herkesin haberi olur. Telgraflarda da özellikle vurgu yapılan Amerikalı ve diğer yabancı öğretmenlere ve yöneticilere karşı kibar davranılması gerektiğidir. Bu yabancı tanıkların gözü önünde hem onları incitmemek hem de Ermeni, Rum / Helen öğretmen ve öğrencilere bir haksızlık yapılmadığını göstermek isteseler de, her şey kendi belgeleriyle ortadır.

 

Kolejde kurulmuş olan Pontos Kulübü ve dernekler gizli dernekler olmadığı gibi, etkinliklerine şehrin askeri ve mülki amirleri de, halkla birlikte sık sık katılmaktadır. Merzifon Anadolu Koleji'nin son müdürü George White hatıralarını yazdığı kitapta kolejde kurulu olan kulüp ve derneklerin gizli olmadığını, şehrin yöneticilerinin de katıldığı bir çok etkinliği halka açık yaptıklarını anlatır.

 

Okullarında çıkardıkları Pontos Kulübü Dergisi’ni başta Amasya Kaymakamı olmak üzere, tüm şehir erkanı okuyor, tiyatro gösterilerine ve futbol maçlarına Osmanlı’nın bölgedeki komutanları ve beyleri de katılıyordur.

 

BAKANLAR KURULU KARARIYLA KOLEJ KAPATILIR

 

Ancak, okul, öğretmen ve öğrencileri hakkında hüküm zaten önceden verilmiştir. Nihayet 24 Mart 1921 tarihinde Amasya Mutasarrıflığı'na İçişleri Bakanı'ndan karar bildirilir ve okul kapatılır.

 

İDAM EDİLEN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİLER

 

Amasya'ya gönderilen tutuklular 5 Eylül 1921’de İstiklal Mahkemesi(nde yargılanmış kulüp başkanı Therlides Kuyumcuoğlu, üyelerden Haralambos, Yorgi, Simeon, Anastas ve Pavlos’un, "Yunan amaçları doğrultusunda eğitim yaptırdıkları, otoriteye karşı gelmek için üye kaydettikleri, Türkçe öğretmeni Zeki Bey’in katlinde rolleri olduğu ve 'vatana ihanet'  ettikleri" iddiasıyla idamlarına karar verilir ve Pontos gazetesi editörü Dimitrios Theoharides, Merzifon koleji futbol takımının oyuncuları H. George, A. Simeon, A. Pavlidis, S. Ananiadis’in de içlerinde olduğu 69 yurtsever Pontoslu Rum ile birlikte 12 Eylül 1921 tarihinde idam edilirler.

 

Merzifon’daki bu okul kapanmışsa da mübadelenin ardından 23 Ocak 1924’te Pontoslu Rumların gönderildiği Selanik’te ”Anadolu Koleji” adlı bir okul açılarak Merzifon Koleji’nin anısı günümüze kadar yaşatılmıştır.

 

 

Merzifon Koleji binaları bir süre 8.Kolordu Merkez Komutanlık Binası olarak, daha sonra da 1950-1962 yılları arasında Kara Astsubay Okulu olarak kullanılmıştır.  2005 yılına kadar ise boş olarak, harabe bir halde bırakılmış, 2005 yılında ise Milli Eğitim Bakanlığı'na devredilip 2010 yılından itibaren Merzifon Fen Lisesi olarak kullanılmaya başlanmıştır.