HES'ler insana ve doğaya zarar veriyor
Bozkurt'ta onlarca insanın hayatını kaybetmesine neden olan sel sonrası HES'ler bir kez daha gündeme geldi. Türkiye'de halen faaliyette olan kayıtlı 685 HES var. Fakat yapım aşamasında olanlarla birlikte bu sayıları binin üzerine çıkıyor. Yapım aşamasında gerçekleşen doğa katliamı nedeniyle vadiler doğaüstü afetlere savunmasız kılınıyor. HES'ler insana ve doğaya verdiği zarar nedeniyle sürdürülebilir olmaktan çıkıyor.
Kastamonu'nun Bozkurt ilçesinde meydana gelen ve onlarca insanın yaşamını yitirmesinin ardından, Ezine Çayı üzerindeki hidroelektrilik santrali (HES) ile birlikte HES'ler yeniden gündeme geldi.
Özellikle sosyal medya kullanıcıları selin ardından yaşanan can kaybın bu kadar yüksek olmasının en büyük nedeninin HES olduğunu kaydederken, iktidar cephesinden, HES'leri aklamaya yönelik, hatta mağdur gösteren açıklamalarda bulunuldu.
Suyun belli bir yükseklikte sahip olduğu potansiyel enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren HES'ler; barajlar gibi nehir yataklarına kurulur. HES'ler rezervuarlı yani barajlı ve kanal tipi santraller olmak üzere ikiye ayrılıyor.
HES'ler için ağaçların kesilmesi, yolların açılması, vadiye hafriyat dökülmesi, boruya su alınması gibi işlemler, vadileri olağanüstü doğa olaylarına karşı savunmasız kılıyor. Öte yandan bölge halkı göçe zorlanıyor.
Bunun son örneği 12 bin yıllık antik kent ve en az 24 medeniyete ev sahipliği yapılan Hasankeyf'te yaşandı. Tüm itirazlara rağmen yapılan Ilısu Barajı nedeniyle kentin sular altında kalmasından kaynaklı halk göç etmek zorunda kaldı.
KAYITLI HES SAYISI 685
Türkiye'de bin 500'den fazla HES projesi yapıldı; Kars, Erzurum, Muğla, Adıyaman, Sivas, Mersin, Denizli, Osmaniye, Artvin, Adana, Giresun, Diyarbakır, Trabzon, Maraş, Hakkari, Eskişehir, Bayburt, Antalya, Isparta, Bilecik, Erzincan, Zonguldak, Bingöl, Rize, Düzce, Iğdır, Bolu, Malatya, Nevşehir, Ankara, Muş, Tokat, Konya, Ordu, Van, Bursa, Şırnak, Niğde, Kayseri, Dersim ve daha fazla şehirde kayıtlı HES sayısı 685, öte yandan 100 MW'den büyük yapım aşamasında olan 25 proje var. Türkiye'de bulunan Hidroelektrik Santrallerin toplam kurulu gücü 31.336 MW. 2019 yılında Hidroelektrik Santrallerle 88.850.170.000 kilovatsaat elektrik üretimi yapıldı.
HES'ler, 2010 yılında Yenilenebilir Enerji Destekleme Mekanizması (YEKDEM) kurulması ile arttı.
ÇED'DEN MUAF TULUYOR
HES projelerinin yüzde 80'e yakını Çevre Etki Değerlendirmesi'nden (ÇED) muaf tutuluyor. HES'ler, fosil yakıt yakmamalarından kaynaklı doğaya karbon salımı gerçekleştirmezken, yapım aşamasında ve sonrasında işletim sürecinde çevreye ve insana zarar verecek etkilerinden dolayı sürdürülebilir olmaktan tamamen çıkıyor.
HES'LERİN ÖNE ÇIKAN BAŞLICA ZARARLARI
•Bölgenin ekosistemine zarar verir, arazi kaybına neden olur.
•Buharlaşma yoluyla su kaybına neden olur.
•Yapım aşamasında doğal habitatı bozar ve çevreye zarar verir.
•HES'in olduğu bölgelerde erezyon ve sel oluşumunda artış gözlenmiştir.
•HES'in planlandığı bölgelerde yaşayan insanların yer değiştirmesi ihtiyacı doğar.
•Zayıf inşaat, doğal afetler veya sabotaj nedeniyle meydana gelen bir arıza, nehir aşağı yerleşim yerleri ve altyapı için felaket sonuçlar doğurur.