GÜNCEL

Dr. Erensü: �klim krizine neden olan politikalar felaketin boyutlar�n� art�r�yor

�STANBUL - (PINAR GAYIP)
24 A�ustos 2021 Sal�

Politik ekolojist Dr. Erensü, Bozkurt'taki selin sars�c� noktaya gelmesinin sadece HES ile aç�klanamayaca��n� kaydetti. ETHA'ya konu�an Erensü, HES'lerin masum olmad��n� ancak as�l sorunun su yataklar�nda, vadilerdeki yap�la�malar; HES projeleri için do�an�n katledilmesini sa�layan politikalar oldu�una i�aret etti. Bu politikalar�n iklim kriziyle uyumsuz oldu�unu belirten Erensü, ola�anüstü felaketlerin bu nedenle s�k, can ve mal kayb�na neden olacak noktaya getirdi�ini belirtti.

Kastamonu'nun Bozkurt ilçesinde ya�anan ve onlarca insan�n hayat�n� kaybetmesine neden olan sel felaketinin ard�ndan HES'ler bir kez daha gündeme geldi. Ezine Çay�'n�n yata��n�n daralt�lmas�, dere yata��na konut yap�lmas�, çay�n üzerindeki köprülerin yetersiz kalmas�, bölgedeki HES'in zarar görmesi ve sel öncesinde halk�n yeterince bilgilendirilmemesinin selde can kayb�n� art�ran nedenler oldu�u aç�kland�.

Felaketin ard�ndan gözler Ezine Çay� üzerine kurulan HES'e çevrilirken, hükümet adeta HES'i koruyan, ma�dur gösteren aç�klamalarda bulundu.

Bo�aziçi Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Ö�retim üyesi politik ekolojist Dr. Sinan Erensü ile hidroelektrik santralleri (HES) konu�tuk. Erensü, sel gibi do�al felaketlerde tüm suçu HES'lere yüklemenin; iklim krizine neden olan rant ve talan politikalar�n� ele�tirmekten uzak oldu�unu kaydetti.

'ÖZELLE�T�RME POL�T�KASIYLA HES'LER�N SAYISI ARTTI'
Türkiye'de HES'lerin çok fazla oldu�unu ve say�s�n�n çok h�zla de�i�ti�ini belirten Erensü, tamamlanm�� ve planlanma a�amas�nda olan toplam bir 400 civar�nda HES oldu�unu söyledi. En temel enerji üretme çe�itlerinden olan HES'in, akarsuyun gücünü elektrik enerjisine çevirme prensibine dayand�� bilgisini payla�t�. Erensü, "Bizim daha iyi bildi�imiz Atatürk, Keban, Karakaya gibi kocaman barajlar� ve rezervuar gölleriyle bildiklerimiz barajl� HES'ler. F�rat, Dicle, Çoruh gibi kuvvetli suyu olan �rmaklar�n üzerine yap�l�yor. Bunlar�n bekletilme havuzlar� var ve suyu bekletiyorlar. Daha sonra enerji haline getirip tekrar nehre b�rak�yorlar. Bir de boru-kanal tipi dedi�imiz küçük HES'ler var, daha küçük çaylar ve dereler üzerine in�a ediliyorlar. Bunlar�n say�s� son 10-15 y�lda enerji piyasas�n�n özelle�tirilmesiyle, özel enerji �irketlerinin liderli�inde artt�. Büyük su tutacak yap�lar söz konusu de�il bu HES'lerde, çünkü çok daha az suyu olan derelere ve çaylara yap�l�yor. Bunlar da suyu derenin iki farkl� kotundaki yükseklik fark�n� kullan�yor. Derenin suyunu paralel bir �ekilde da��n içinden ya da da��n yamac�ndan bir boru sistemiyle vadinin daha alt bir kotuna çekiyorlar. O s�rada serbest dü�ü�e b�rak�yorlar, cebri borular içerisinde o dü�ü�ün tamamland�� yerde de bir santral var. O santralde de elektrik enerjisi elde ediliyor, kalan su tekrar çaya b�rak�l�yor" diye aç�klad�.

'HES KAR�ITI HAREKET SEKTÖRÜN ÖZELLE�T�R�LMES�YLE BA�LADI'
Türkiye'de 2000'li y�llar�n sonunda enerji sektörünün özelle�tirilmesiyle birlikte HES'lerde yeni bir dönem ba�lad��n� aktaran Dr. Erensü, özelle�tirmenin HES'ler üzerindeki etkilerini �öyle aç�klad�: "Devlet Su ��leri'nin (DS�) girmeye gerek duymad�� çok daha küçük vadiler, küçük çaylar, dereler üzerine daha küçük enerji elde eden ama yat�r�mc�s� için karl�l�� olan HES'ler de yap�l�yor. Bu yüzden asl�nda HES kar��t� hareket dedi�imiz özellikle Do�u Karadeniz'de örne�ini gördü�ümüz hareketlili�in kayna�� son 10-15 y�l ki genel itibariyle kanal-boru tipi dedi�imiz barajs�z HES'ler."

'BARAJLI HES'LER YERLE��M YERLER�N� SULAR ALTINDA BIRAKIYOR'
Bozkurt'taki HES'in de boru-kanal tipi oldu�unu söyleyen Erensü, "Ama çok küçük de bir HES de�il. 30 MW civar� kurulu bir gücü var. Do�u Karadeniz'de de ve Karadeniz'in çe�itli yerlerinde daha küçük HES'ler görebiliyoruz. Arkas�nda geni� bir baraj rezervuar�, baraj gölü bar�nd�rm�yor. Hem barajl� hem de kanal tipi HES'lerin çe�itli olumsuz etkileri söz konusu. Baraj tipi HES'ler arkalar�nda büyük rezervuar gölleri b�rakt�� için o rezervuar göl alan� alt�nda, içinde kalan vadinin s�kl�kla en verimli olan yerleri su alt�nda kal�yor; bazen köyler, kasabalar da. Çok tan��k oldu�umuz, iyi bildi�imiz bu durum HES'lerin özellikle barajlar�n en büyük problemlerinden" dedi.

HES PLANLARI �Ç�N DO�A KATLED�LD�
Barajs�z HES'lerin ufak yap�, baraj gölü olmamas� ve su alt�nda b�rakacak alan s�k�nt�s� yaratmamas�ndan kaynakl� teorik olarak daha az zararl� olmas� beklendi�ini söyleyen Erensü, "Ama ülkemizdeki uygulamalar o kadar agresif oldu ki; 30 km derinli�indeki bir vadide kollar� dahil 35-40 tane küçük HES planland��n� gördük; mesela Trabzon'daki Solakl� Vadisi'nde olan küçük HES bu �ekildedir. Çok plans�z, sald�rgan bir �ekilde yap�ld� bu HES'ler. Özellikle enerji sektörünün özelle�tirilmesiyle birlikte erken kalkan HES projesini yapt�, DS�'ye onaylatt�. Bunlar�n vadilere verece�i etki çok fazla dü�ünülmedi. Bununla birlikte dere yataklar�na in�aat at�klar�n� b�rak�lmas� çokça rastlanan uygulamalar. Bazen hiç el de�memi� vadilere HES planlar� onayland�. Ama burada sorun el de�memi� vadilere HES in�aatlar� yapabilmek için o vadilere yollar�n aç�lmas�, a�açlar�n kesilmesi, co�rafyalar�n ikiye bölünmesi gibi riskler ortaya ç�kt�. Bu da asl�nda Karadeniz ve Do�u Karadeniz gibi arkas�nda k�rsal yerle�imlerin hala canl�l��n� korudu�u bir co�rafyada çok fazla tepki çekti" ifadelerini kulland�.

'YO�UN YA�I� HES'LER�N PATLAMASINA NEDEN OLAB�L�R'
Halk�n HES yap�ld��nda arkas�ndan bir ba�ka HES, maden, ta� oca�� projesi gibi her türlü alt yap� projelerinin geli�tirilerek vadilerin mimlenece�ini çok iyi bildi�ini bu nedenle �iddetle kar�� ç�kt��n�n alt�n� çizen Erensü, Bozkurt'ta ya�ananlar� sakince dü�ünüp nedenini ona göre ortaya koymak gerekti�ini söyledi.

Erensü, selle birlikte s�kl�kla yöneltilen, "Yo�un ya�� neticesinde HES'ler patlay�p, çatlayabilir mi? Bu patlama ve çatlamalar büyük ta�k�nlara neden olabilir mi" sorular�na �öyle aç�kl�k getirdi: "Barajl� HES'lerde çok yo�un bir su tutuldu�u için böyle bir risk oldu�undan bahsettik. Barajs�z HES'ler de patlama çatlama olmaz m�? Bunlarda da bir su al�m k�s�mlar� söz konusu küçük de olsa belki birkaç tane yüzme havuzu gibi dü�ünebiliriz. Burada patlama çatlama ya da boru tipi diyoruz ya cebri borularda da patlama, çatlama oluyor. Karadeniz'de Solakl� Vadisi'nin üst kotlar�nda Balkondu-1 diye bir HES var, iki kere patlad�. Birinde sahadayd�m çal��ma s�ras�nda gerçekle�ti, biri de birkaç y�l önce gerçekle�ti. Bu çok küçük bir köyün yak�n�nda idi birkaç ev ve ekili arazi zarar gördü. Bunun ötesinde koca bir ilçeyi tehdit edecek bir ta�k�na sebep olur mu? Bozkurt'taki gibi �ehrin biraz ötesinde olan bir HES bu soruya kesinlikle o neden olmu�tur, ta�k�n�n temel sebebi HES'tir diyebilmek mümkün de�il bence. Yine de daha iyi bir ara�t�rma yap�lmal�.

"Esas belirleyici olan anlad��m�z kadar�yla Bozkurt ilçesine çok daha yak�n hatta �ehrin içinde, vadinin içine konumlanm�� yap�lar, baraj görevi gören çe�itli in�aatlar ve köprüler bu ta�k�n�n çok daha etkili olmas�na sebep olmu� gibi gözüküyor. Dolay�s�yla evet bu ta�k�n HES'leri ve zararlar� konu�mam�z�n yolunu aç�yor ki açs�n da ancak do�ru �ekilde HES'leri ele�tirmeliyiz. HES'ler her zaman masumdur, problemsizdir anlam�na da gelmiyor bu."

'SEL� ARTIRAN, �KL�M KR�Z� VE BUNA UYUMLU OLMAYAN YAPILA�MALAR'
Böyle bir felakettin ard�ndan sadece HES'leri de�il di�er ya�amsal sorunlar�n da konu�ulmas� gerekti�ine i�aret eden Erensü, "Vadi kanallar�, su yataklar� içindeki yap�la�may� konu�mal�y�z. Bu tarz sellerin görülme s�kl��n� ve ola�an d�� do�a olaylar�n� art�ran iklim de�i�ikli�idir. Bu gerçe�in ülkemiz ve dünya için büyük bir tehdit oldu�unu kabul ettikten sonra, o vadi havzalar�nda, su kanallar� içindeki yap�la�malar�m�z�n her biri iklim de�i�ikli�ine uyum veya uyumsuzlu�u gösteren delil ve i�aretler olarak alg�lamal�y�z. Böyle bir perspektiften bakt��m�zda ancak daha sa�l�kl� bir yere tart��mam�z� ta��yabiliriz" diye vurgulad�.

'SORUNA LOKAL VE KÜRESEL ÖLÇEKTE YAKLA�MALIYIZ'
Lokal ölçekte seli can ve mal kayb�na getiren noktalardan makro ölçekte olan�n iklim de�i�ikli�i oldu�una i�aret eden Erensü, mikro ölçekte olan problemin ise iklim de�i�ikli�i gerçekli�ine uyumlu olmayan yap�la�malar oldu�unu kaydetti. �unlar� söyledi: "Vadiler içindeki yap�la�ma, kentlerimizi akarsu yataklar�na in�a etmemiz, akarsu yataklar�na çe�itli yap�la�malar dökmemiz, boca etmemiz, köprülerimizi böylesi ta�k�nlara göre in�a etmememiz, akarsu yataklar�n�, vadileri a�açs�zla�t�rmay� HES projeleri için de art�rmam�z vs. gibi �eyleri bu perspektifle koyup dü�ünmemiz laz�m."

Dr. Erensü: �klim krizine neden olan politikalar felaketin boyutlar�n� art�r�yor

�lgili Haberler