Devlet başkanının yasama meclisini feshetmesinin ardından Ekvador erken seçimlere gidiyor

Bu satırların yazıldığı sırada, farklı siyasi hareketlerin bu yeni durum karşısında nasıl hareket edecekleri henüz netlik kazanmış değil. Perşembe günü Anayasa Mahkemesi, muerte cruzada önlemine yapılan itirazları reddederek seçimlerin planlanmasının önünü açtı. Uyumlu ve başarılı bir muhalefet olası değildir ve herhangi birinin Meclisi ya da hükümeti savunmak için harekete geçeceğini düşünmek zor. Güvensizlik, suç ve ekonomik çaresizlik atmosferi, seçmenleri düzensizlik, anomi ve sosyal parçalanmanın ortasında her ne pahasına olursa olsun düzene ayrıcalık tanındığı izlenimi verecek otoriter çözümler aramaya teşvik edebilir.

Devlet Başkanı Guillermo Lasso 17 Mayıs'ta Ekvador Ulusal Meclisini feshetti ve bu kararını hem yasama hem de yürütme organları için yeni seçim çağrısı yapmak üzere yedi gün süresi olan Ulusal Seçim Konseyine iletti. Halk arasında "muerte cruzada" (çapraz ölüm) olarak bilinen bu mekanizma 2008 Anayasasında yer alan bir maddeye dayanıyor ve yürütme tarafından bir dönemin ilk üç yılında sadece bir kez devreye sokulabiliyor. Erken seçimlerde seçilen yetkililer sadece mevcut dönemin geri kalanı için, yani iki yıldan biraz daha az bir süre için Mayıs 2025'e kadar görev yapacaklar.

Başkan daha önce en az dört kez muerte cruzada tedbirini bir tehdit olarak kullanmıştı. Ancak bunu hiçbir zaman gerçekleştirmedi çünkü anketler yeni seçimlerde ne iktidar partisinin ne de cumhurbaşkanının 2021 seçim zaferini tekrarlama konusunda en ufak bir şansı olmadığını defalarca teyit etti. Bu durum bugün de devam ediyor.

Lasso'nun Meclisi feshetme kararı, parlamentodaki muhalefet çoğunluğunun kendisine karşı başlattığı bir görevden alma davasının ortasında geldi. Bir gün önce, 16 Mayıs'ta, davada raportör olarak görev yapan iki Meclis üyesi, görevden alma lehinde ve aleyhindeki argümanları dinledi. Lasso'nun kendisi de hazır bulundu ve 50 dakikalık bir konuşmayla zimmetine para geçirilmesine göz yumduğu için siyasi sorumluluk suçlamalarına karşı kendini savundu.

Azil için Ulusal Mecliste üçte iki çoğunluk ya da 137 oydan 92'sini gerektiren nihai oylamada sonucun ne olacağı belli değildi. Meclis, 9 Mayıs 2023 tarihinde yapılan kilit oylamada, suçlamaları ve savunmayı belgelemekle görevli Yasama Gözetim Komisyonunun azil aleyhinde tavsiyede bulunan olumsuz raporuna rağmen azil sürecini devam ettirme kararı aldı. Sürecin devam ettirilmesi kararı 88 oyla, yani azil için yeterli olmayan ama oldukça rahat bir çoğunlukla alındı. Öte yandan Meclisin yönetim organı olan Yasama İdare Konseyinin yedi üyesini seçmek üzere 14 Mayıs'ta yapılan oylamada kazanan muhalefet adaylarının her biri 94 ila 100 arasında oy aldı. Lasso hükümetinin görevden alma oylamasında yenilgiyi hesaplamış olması ve kazansa bile böylesine büyük bir muhalefetin yasama meclisine hakim olmasıyla yönetimin önümüzdeki iki yılının yönetilemez olacağını düşünmesi muhtemeldir.

KOPUŞ VE ÇIKMAZ
Hükümet nasıl böyle bir çıkmaza girdi? 2017 yılından bu yana Ekvador, ilericilik sonrası olarak adlandırabileceğimiz bir durumla karşı karşıya. Eski Başkan Rafael Correa'nın 2017'de dördüncü başkanlık dönemi için aday olmama ve partisinin kazanma şansı olan tek adayı, eski başkan yardımcısı Lenin Moreno'yu destekleme kararı ve ardından iki lider arasındaki kopuş, uzun süren bir siyasi-seçimsel açmaza yol açtı. Komşu Peru'daki Fujimorismo'ya benzer bir durumda olan Correismo, o zamandan beri kendisini parlamentoda ve 2023'ten beri de yerel yönetimlerde lider güç haline getirecek kadar sadık bir seçmen desteğine sahip. Ancak Correismo'nun ikinci tura kalan yarışlarda kazanmasını şimdiye kadar engelleyen ve hala büyük çoğunluğu oluşturan ret oylarıyla da karşı karşıya. Ekvador'da belediye başkanları ve il başkanları tek turda seçilirken, cumhurbaşkanlığı seçimleri ikinci tura kalıyor.

Venezuela, Brezilya, Uruguay ya da Bolivya'nın aksine, ilericiliğin Ekvador versiyonu, merkezi sendika konfederasyonlarından Ekvador Yerli Uluslar Konfederasyonu (CONAIE) liderliğindeki güçlü yerli hareketine kadar ülkedeki halk örgütlenmelerinin sert muhalefetiyle karşılaştı. Diğer ülkelerden farklı olarak, ilerici hükümete karşı bu sol muhalefet sadece eleştirel entelektüeller tarafından yönetilmekle kalmadı, aynı zamanda sokak seferberliği için kayda değer bir kapasiteye sahipti. Bu muhalefet aynı zamanda, 2021'den itibaren, akaryakıt zamlarına karşı Ekim 2019'da düzenlenen güçlü ve başarılı protestolar ve Correa'ya bağlı aday Andrés Araúz'a karşı ikinci tura kalmayı neredeyse garantileyen yerli lider Yaku Pérez'in başkan adaylığı sayesinde alternatif bir seçim seçeneği haline geldi.

Correa'nın 2007-2009 yılları arasındaki yönetiminin başlangıcında yaşanan kısa süreli yakınlaşmanın ardından hükümet ve bu halk hareketleri arasında uzlaşmaz bir kopuş yaşandı. Bu kırılmanın kökleri, kamu sektöründe sendikacılığın yasaklanmasından (sendikacılığın güçlü olduğu tek yer), yerli ve köylü bölgelerinde maden sömürüsünde kararlı bir şekilde derinleşilmesine, protesto ve toplumsal seferberliğin kriminalize edilmesine kadar uzanan bir dizi hükümet kararına dayanıyordu. Her şeyden önce Correa'nın devlet projesi, son derece uzmanlaşmış bir grup teknokrat tarafından yönetilen, denge unsurları olmayan bir yürütme gücünün inşasını içeriyordu.

Buna karşılık, Correa hükümetiyle arasına mesafe koyan bu alternatif siyasi koalisyonun tartışmasız liderleri olan yerli örgütlerin ana hatlarını çizdiği çok uluslu devlet vizyonu, hükümet ile toplum temelli, kendi kendini yöneten örgütler arasında ortak müzakere ve karar alma organlarının oluşturulması çağrısında bulunuyordu. Böyle bir proje, yerel yerli hükümetlerin 1996'dan bu yana -inişli çıkışlı ve büyük çeşitlilik gösteren- neo-korporatif katılım biçimlerini yeniden ortaya koyacaktı.

Dolayısıyla Correismo ile halkçı sol arasındaki kopuş, liderler arasındaki kişisel çekişmelerden ya da iktidar kavgalarından değil, toplumsal tabandaki gerçek bir uzaklaşmadan kaynaklanıyordu. Yerli adayları 2021 seçimlerinin ilk turunda destekleyen seçmenler, ikinci turda Correa tarafından atanan genç ve tanınmayan aday yerine Lasso'ya oy vermeyi tercih etti. Bu arada, 2023 belediye seçimlerinde, Yerli partisi Pachakutik ile solcu Yurttaş Devrimi Hareketi koalisyonu arasındaki ittifak, ülkenin 221 belediyesinin hiçbirinde veya 1.140 kırsal mahallede ortaya çıkmadı. Bu yol dışarıda bırakılmış gibi görünüyor.

İLERİYE DÖNÜK BELİRSİZ YOLLAR
Ekvador'un geleneksel sağının iş dünyası yanlısı siyasi güçlerinin toplumsal ve seçmen desteğinden yoksun olması, 2017'den bu yana devam eden siyasi çıkmazın bir sonucu. Lasso, 2021'deki ikinci turu Correista karşıtı oyların çoğunluğu sayesinde kazandı, ancak partisi Ulusal Meclis'teki 137 sandalyeden sadece 12'sini kazandı. Lasso'nun partisi 2017'de 34 milletvekili çıkararak Correa hükümetine karşı önde gelen muhalefeti oluşturmuştu. Bugün ise muhalif güçler bölünmüş durumda.

Ekvador'un geleneksel sağının diğer büyük seçim ve siyasi gücü olan ve 2021'de Lasso'nun adaylığını destekleyen Sosyal Hıristiyan Parti (PSC), Correismo ile istikrarlı bir parlamento ittifakı kurarak Lasso'ya karşı çıktı ve onu görevden almak için azil davasını birlikte yürüttü. Correa'ya bağlı grubun aksine PSC her zaman "muerte cruzada" seçeneğine ve erken seçimlerin yapılmasına karşı çıktı. Dolayısıyla Lasso hükümeti görevinin başından itibaren, Álvaro Uribe'nin Kolombiya'da inşa etmeyi başardığı ve 20 yıl süren türden bir hegemonya yaratma gibi muazzam bir siyasi zorlukla karşı karşıya kaldı.

Ancak Lasso'nun yönetimi felaketle sonuçlandı, popüler değil, verimsiz oldu. Ukrayna'daki savaşın petrol fiyatlarını varil başına 100 dolara yaklaştırması sonucu petrol fiyatlarındaki artıştan kaynaklanan olumlu ekonomik duruma rağmen, imar işlerinin, hastanelerin kötü yönetimi ve Covid-19 felaketinden ağır etkilenen bir toplumda zayıf ekonomik toparlanma Lasso'ya verilen onayı yüzde 13 gibi tarihi düşük seviyelere getirdi.

Aynı zamanda Moreno yönetiminin sona ermesinden bu yana Ekvador toplumu eşi benzeri görülmemiş bir kamu güvenliği kriziyle sarsıldı. Cinayet oranları, istatistikler kaydedildiğinden beri görülmemiş sayılara yükseldi. Bu şiddet sarmalı, bölgedeki çeşitli düzensiz silahlı gruplar ve fraksiyonlar arasındaki oyunun kurallarını belirleyen FARC'ın çekilmesine yol açan 2016 barış anlaşmasının ardından Kolombiya sınırındaki değişikliklerle bağlantılı görünüyor. Buna ek olarak, Ekvador hapishanelerindeki eşi benzeri görülmemiş katliamlar ve özellikle kıyı kentlerinde organize suç tetikçileri tarafından işlenen cinayetler, cevaplardan ya da fikirlerden yoksun bir hükümetin maskesini düşürdü.

Bu satırların yazıldığı sırada, farklı siyasi hareketlerin bu yeni durum karşısında nasıl hareket edecekleri henüz netlik kazanmış değil. Perşembe günü Anayasa Mahkemesi, muerte cruzada önlemine yapılan itirazları reddederek seçimlerin planlanmasının önünü açtı. Uyumlu ve başarılı bir muhalefet olası değildir ve herhangi birinin Meclisi ya da hükümeti savunmak için harekete geçeceğini düşünmek zor. Güvensizlik, suç ve ekonomik çaresizlik atmosferi, seçmenleri düzensizlik, anomi ve sosyal parçalanmanın ortasında her ne pahasına olursa olsun düzene ayrıcalık tanındığı izlenimi verecek otoriter çözümler aramaya teşvik edebilir. Ancak kısa vadede bu riskli görevi kimin yerine getirebileceği açık değildir. Bu kutuplaşmış ortamda, beklentilere meydan okuyan bir ılımlılık ve "orta yol" seçeneği de ortaya çıkabilir. Bu kartı deneyecek olanlar olacaktır.

Bir tür Ekvador "Bukele"sinin hızla ortaya çıkması dışında, şu an seçimler için masada görünen ana seçenekler Correismo veya CONAIE tarafından desteklenen seçim hareketi Pachakutik. Correismo'nun birlik sorunu yok; Correa'nın şahsında aşırı merkezileşmesi hızlı kararlar alınmasını ve disipline uyulmasını sağlıyor. Onun önündeki başlıca zorluk, özellikle Sierra ve Amazon'da seçmenlerin yarısı arasında devam eden yaygın kabul görmeme durumunu etkisiz hale getirmektir. Öte yandan Pachakutik, esas olarak kırsal topluluklara dayanan, yoksul ve bıkkın bir seçmen kitlesi arasında itibarını arttırmayı başarmış heterojen bir harekettir. Asıl zorluk, hızlı kararlar alınmasını gerektiren bir durumun ortasında birlik sağlamak ve radikal bir değişim programı için uygulanabilir adaylar üzerinde anlaşmaktır. Önümüz açık ama seçenekler sonsuz değil.

*Pablo Ospina Peralta'nın yazısını ETHA Çeviri Grubu, Türkçe'ye çevirmiştir. Yazının aslına buradan ulaşabilirsiniz.