GÜNCEL

Denizler tehlike alt�nda

HABER MERKEZ�
5 Haziran 2021 Cumartesi

Müsilaj kriziyle birlikte denizlerin tehlike alt�nda oldu�u bir kez daha gözler önüne serildi. Greenpeace denizleri tehdit eden ba�l�ca sorunlar� s�ralad�.

Bal�kç�lar�n deniz salyas� olarak adland�rd�� müsilaj Marmara Denizi'ni tehdit ediyor. Marmara'dan ba�lay�p Ege ve Karadeniz'i de tehdit eden büyük bir soruna dönü�en müsilaj krizi, denizlerdeki ya�am� olumsuz etkiliyor, tür çe�itlili�inin azalmas�na neden oluyor.

Denizleri tehdit eden tek tehlikenin müsilaj olmad��n� kaydeden Greenpeace, ba�l�ca sorunlar� s�ralad�. Greenpeace; iklim krizi, plastik kirlili�i, petrol kirlili�i, at�k bo�alt�m�, bal�kç�l�k ile ilgili problemler, yabanc� türlerin giri�i ve yeni sorunlar, koruma alanlar� eksikli�i ba�l�klar� alt�nda sorunlar� payla�t�.

�KL�M KR�Z�
Sa�l�kl� ve ya�am dolu okyanuslar iklim krizinin etkilerini s�n�rlay�p üstesinden gelmek için en önemli savunma mekanizmalar�ndan biri. Biyolojik pompa görevi gören sa�l�kl� okyanuslar karbondioksiti emiyor. Krillden balinaya, yosun ormanlar�ndan deniz çay�rlar�na ve mangrovlara kadar neredeyse tüm okyanus canl�lar� karbonu so�urup saklayarak atmosferden uzakla�t�rmaya ve deniz taban�nda depolamaya yard�mc� oluyor. Okyanustaki canl�lar olmasayd� atmosferde yakla��k yüzde 50 daha fazla karbondioksit bulunurdu ve dünya çok daha s�cak olurdu.

Uluslararas� �klim De�i�ikli�i Paneli (IPCC), geçen yüzy�lda deniz seviyesinin küresel ölçekte 10-20 cm yükseldi�ini ve bunun a��rl�kl� olarak küresel �s�nmadan kaynakland��n�, bu yüzy�lda ise 40-60 cm daha yükselece�ini belirtiyor. Akdeniz'de ise deniz seviyesinin 19. yüzy�la göre 20 cm yükselece�i öngörülüyor.

Türkiye'nin de içinde yer ald�� Akdeniz Havzas�, iklim krizinden en fazla etkilenecek, hassas bölgelerden birisi. �klim de�i�ikli�inin küresel ölçekte etkilerine bakt��m�z zaman Akdeniz'de gözlenecek s�cakl�k art��n�n genelin üzerinde oldu�unu görüyoruz. Akdeniz havzas�nda küresel ortalamadan 0,4℃ daha fazla olan ortalama s�cakl�k, sanayi öncesi dönemden bu yana yakla��k 1,4℃ artt�. Son yirmi y�lda ise Akdeniz'de deniz seviyesi 6 cm yükseldi ve deniz suyu asitli�i önemli ölçüde artt�.

PLAST�K K�RL�L��
Dünya art�k denizlerin ya�ad�� plastik krizinin boyutlar�n� biliyor. Her dakika bir kamyon dolusu plastik okyanuslara kar��yor. Denizlerdeki plastik kirlili�inin yüzde 80'i kara kaynakl�. Tek kullan�ml�k plastik üreten �irketler okyanuslar�n sadece 1-2 dakika kullan�lan tek kullan�ml�k plastiklerle bir çöplü�e dönü�mesini umursam�yor ancak hayvanlar sulara kar��an bu plastiklere dolan�yor, bo�uluyor. Üstelik plastikler tehlikeli ve yutulabilecek kadar küçük mikroplastiklere ayr�labiliyor, besin zincirine dahil oluyor.

Türkiye denizlerinde yapt��m�z çal��maya göre neredeyse her iki bal�ktan birinde, 10 midye dolman�n 9'unda, 10 k�rm�z� karidesin 2'sinde mikroplastik var. Ve bunlar�n ço�unlu�u tek kullan�ml�k plastiklerden olu�uyor.

Bütünle�ik K�y� Alanlar� Yönetimi ve Planlamas� eksiklikleri (k�y� kentle�mesi) �nsan faaliyetleri sonucunda k�y� çizgisinin çekilmesi, k�y� kentlerini su bask�nlar�na kar�� savunmas�z b�rak�yor, k�y� ekosisteminin bozulmas�na sebep oluyor ve k�y� bölgelerini bask�

alt�na al�yor. �nsan kaynakl� bask�n�n yan�nda sanayile�me de k�y� bölgelerini tehdit ediyor. Kentle�me ile birlikte insan yerle�melerinin art�� göstermesi, ayn� oranda altyap�ya duyulan ihtiyac� da art�r�yor. Nüfusun art�� göstermesi ile birlikte konuta duyulan ihtiyac�n da fazla olmas� k�y� bölgelerinin a��nd�r�lmas� olas�l��n� gündeme getiriyor.

PETROL K�RL�L��
Petrol ve do�algaz ç�karma çal��malar� sucul ya�am� do�rudan tehdit ediyor. Deniz ya�am�n� zehirleyen petrol s�z�nt�s� ve kirlili�i nedeniyle deniz ku�u gibi canl�lar ölüyor. Denizlerdeki petrol s�z�nt�lar�, haritalardaki ulusal s�n�rlar� takip etmiyor ve tüm yaban hayat�n� etkiliyor.

Bunun yan� s�ra gözle görünmeyen sorunlar da çok büyük: Petrol ve do�algaz arama çal��malar�nda derin deniz balinalar�n� sa��r eden ölümcül sismik patlatmalar kullan�l�yor. Bugüne kadar var olmu�, bilinen en büyük beyne sahip ispermeçet balinas� vb. türler derin denizlerdeki mürekkep bal��yla beslenmek için inan�lmaz derinliklere dal�yor. Bu hayvanlar “sesle” görüyor, yollar�n� bulmak ve hayatta kalmak için geli�mi� i�itme duyular�na güveniyorlar.

Su alt�nda yap�lan patlatma faaliyetleri bu hayvanlar� sa��r edebiliyor veya bölgeden h�zl�ca kaçmalar�na yol açarak �a��rmalar�na ve kaybolmalar�na neden olabiliyor.

TÜRK�YE DEN�ZLER�NDE K�RLENME SORUNU (ATIK BO�ALTIMI)
Türkiye denizleri de di�er dünya deniz ve okyanuslar� gibi kronik kirlenme etkisi alt�nda. Bu kirlenmede evsel at�klar, kara kökenli kirlenme önemli bir rol oynuyor. Ar�t�lmam�� at�klar�n deniz ortam�na verilmesi birçok k�y� alan�nda devam ediyor. Kara kökenli kirlenme en fazla Marmara Denizi'nde. Kirlenme nedeniyle denizlerimizde, ba�ta Marmara olmak üzere azoik-ölü noktalar olu�maya ba�lad�.

BALIKÇILIK �LE �LG�L� PROBLEMLER (YASADI�I VE KAYITDI�I BALIKÇILIK, A�IRI BALIK AVCILI�I, HAYALET A�LAR/KAYIP AV ARAÇLARI)
Denetimin olmad�� aç�k denizler, büyük gemiler taraf�ndan talan ediliyor. Bu endüstriyel av gemileri, denizlerde trol a�� gibi y�k�c� yöntemler kullanarak sanki tarla sürer gibi deniz yata��n� tar�yor, kompleks habitatlar deniz taban�yla birlikte yok oluyor. Hepimizin yak�ndan bildi�i kaplumba�a, albatros, yunus ve denizat� gibi okyanus canl�lar� y�k�c� bal�kç�l�k faaliyetleri tehlikesiyle kar�� kar��ya.

A��r� avlanma sonucu birçok tür popülasyonu önemli zararlar görüyor; uskumru, ringa ve sardunya gibi iyi bilinen türler de buna dahil. Kaza sonras� ba�ka bal�klar�n da avlanmas� anlam�na gelen “yan avlanma” sonucunda binlerce y�ll�k mercanlardan, oltaya tak�lan nesli tükenmekte olan kaplumba�a ve albatroslara, a�lara dolanan yunus ve balinalara kadar her deniz canl�s� zarar görüyor. Her y�l 300 bin balina ve yunus, av a�lar�yla “kaza sonucu” öldürülüyor.

Birle�mi� Milletler, 30 y�l önce Greenpeace'in kampanyas�n�n ard�ndan büyük ölçekli ak�nt� a�lar�n� (2,5 kilometreden uzun) y�k�c� etkileri nedeniyle yasaklad�. Bu a�lar, aç�k denizde birkaç kilometrelik bir alan� kaplayarak önüne gelen her �eyi kapabiliyor. Yunuslar, balinalar, köpekbal�klar�, deniz kaplumba�alar� ve di�er deniz canl�lar� gibi nesli tükenmekte olan deniz canl�lar�n� hedefinde olmamas�na ra�men öldürebiliyorlar. Bu a�lardan biri denize at�ld��nda ya da kayboldu�unda “hayalet a�” olarak deniz canl�lar�n� tuza�a dü�ürmeye devam ediyor.

YABANCI TÜRLER�N G�R�� VE YEN� SORUNLAR
�stilac� yabanc� türler, do�al alanlar�n�n d��ndaki yerlere giren ve oradaki biyoçe�itlili�i olumsuz yönde etkileyen türlerdir. Son y�llarda Akdeniz ba�ta olmak üzere Türkiye denizleri birçok yabanc� türün ya�am alan� oldu. Bu art��lar daha çok Süvey� Kanal� yoluyla oldu�u gibi, gemi balast sular�, insan eliyle ta��nma ve yap��ma gibi sebeplerle her geçen gün art�yor.

Yeni ortama giren birçok zehirli bal�k, deniz anas� gibi türler turizm, bal�kç�l�k gibi faaliyetleri olumsuz etkiliyor. Ayr�ca zehirli bal�klar�n yenilmesi halk sa�l�� için yeni sorun alanlar� olu�turuyor. Özellikle balon bal�� ba�ta olmak üzere bal�klar için yeni tedbirler gerekebilir. Sadece Marmara Denizi'ne Süvey� kanal�, gemi balast sular�yla ve di�er yollarla gelen 90 kadar yabanc� tür bulunuyor. Günümüzde Akdeniz'de 600'ün üzerinde K�z�ldeniz türü tan�mland� ve henüz tan�mlanmam�� türlerin olmas� muhtemel. Yerli olmayan türlerin yönetimi ve kontrolü, koruma biyologlar�n�n önümüzdeki y�llarda kar��la�aca�� en büyük zorluklardan biri olarak öngörülüyor.

KORUMA ALANLARI EKS�KL��
Uluslararas� deniz hukukuna göre k�y� devletinin egemenli�i ve egemenlik yetkileri aç�k denizlere kadar uzanmaz. K�y� devletinin yetkisi ancak iç sular�, karasular�, münhas�r ekonomik bölgesi, tak�mada içi sular� ve k�ta sahanl��n� kapsar. Aç�k denizlerde deniz seyir serbestli�i ve bayrak devletinin yetkili ilkeleri geçerlidir.

Bu ilkelere göre tüm devletler aç�k denizlerde bulunan canl� ve cans�z kaynaklar�ndan serbestçe faydalanabilirler. Ne var ki aç�k denizlerde bulunan deniz varl�klar� insan kaynakl� faaliyetlerinden büyük zarar gördü ve görmeye devam ediyor. Bunu yönetebilmek için ulusal yetki alanlar� d��nda kalan aç�k denizlerin korunmas� ve yönetilmesi için uluslararas� korunma alanlar�na ihtiyaç var.

Denizler tehlike alt�nda

�lgili Haberler