EMEK

Olcay Çelik yazd�: Tedarik zincirleri, Çin ve k�dem tazminat� gasp�

OLCAY ÇEL�K
29 Haziran 2020 Pazartesi

Kendi kaderinin efendilerininkinden ayr� yaz�labilece�i hayalini kuran yerli burjuvazi ve onun fa�ist iktidar� tedarik zincirlerinin beyhude bir �ekilde yeniden örgütlenmeye çal��ld�� bu süreçte bir yandan ABD ve AB emperyalizminin daha büyük bir üretim üssü olup, di�er yandan da Çin'in sermaye ihraç edece�i "çok efendili bir sömürge" olmay� bir f�rsat olarak görebiliyor. Çünkü ak�llar� de�il, "ba�ka bir çareleri" yok. Ancak f�rsat penceresinin ard�na kadar aç�labilmesi için i�gücü maliyetlerinde daha ciddi bir dü�ü� ya�anmas� gerekiyor. K�dem tazminat�n�n gasp� bu sebeple yeniden gündeme geliyor.

Koronavirüs salg�n�n�n etkisini göstermeye ba�lad�� ilk günlerden beri Türk burjuvazisi bunun ekonomi için bir "f�rsat" oldu�undan söz edip duruyor. Erdo�an ilk olarak Koronavirüsle Mücadele E�güdüm Toplant�s� öncesinde 18 Mart'ta yapt�� aç�klamada "Ülkemizi sa� salim bu süreçten ç�kard��m�zda önümüzde eskisinden çok daha büyük f�rsatlar�n bizi bekledi�ini �imdiden görebiliyoruz" demi�ti.⁽¹⁾

Ertesi gün de Bakan Albayrak "Art�k dünyada tedarik zinciri noktas�nda ba��ml�l�k ve oranlar sorgulanmaya ba�land�. Bu, Türkiye ve benzeri ülkeler aç�s�ndan önemli bir f�rsat do�uruyor. Yeter ki siz haz�r olun" diyerek bu f�rsat�n tedarik zincirlerinden daha yüksek pay almakta yatt��n� aç�klam��t�.⁽²⁾

"F�rsat�n" niteli�i ile ilgili ilk ayr�nt�l� de�erlendirme Türkiye Bilimler Akademisinin (TÜBA) Covid-19 Pandemi De�erlendirme Raporu'nda yer ald�. Rapor, Çin'in dünyan�n üretim üssü ve en büyük tedarikçisi oldu�unu belirtiyor ve salg�nda tedarik zincirin k�r�lmas�yla birlikte ülkelerin tedarik kaynaklar�n� çe�itlendirmeyi daha fazla dü�ünür hale geldi�ini belirtiyordu. F�rsat buradayd�. "Ucuz ve insan sermayesi yüksek i�gücüne", "Esnek üretim kapasitesine" sahip olan ve "büyük piyasalara daha yak�n olan" Türkiye, "daha küçük ölçekli ama daha kaliteli ve güvenilir üretim ve da��t�m kanallar� arayan" ülkeler için akla ilk gelen yeni üretim üslerinden biri olabilirdi. Yerli burjuvazinin yüksek borçluluk ve dü�ük yat�r�m gücü sebebiyle bu rolün gere�ini yerine getirmekte zorlanaca�� belirtilen rapor hem "Çinli bir firma olarak görünmektense Türkiye’de üretim yapan bir firma olmay� tercih eden" Çin firmalar� ortak olarak almay�, hem de Çin'de yapt�ran uluslararas� firmalarla temasa geçip, do�rudan sipari� almay� öneriyordu.⁽³⁾

Bu kapsamda Ticaret Bakan� Pekcan'�n, "Salg�n sonras� toparlanma sürecine giren Çin ve Asya ülkelerini dikkate almal�y�z. �hracat�m�z� do�uya kayd�rabiliriz" aç�klamas�⁽⁴⁾ ve Türk Amerikan �� Konseyi de Trump'a yak�n Senatör Graham'la görü�üp tedarik zincirinde Türkiye'nin Çin'in yerini alabilece�ini söylemesi bahse konu çok yönlü taktiklerin ne kadar ciddiye al�nd��n�n da bir göstergesi oldu.⁽⁵⁾

Son olarak da TÜS�AD Ba�kan� Simon Kaslowski geçti�imiz günlerde "Kaynaklar�n daha güvenilir bölgelerden ve firmalardan temin edilebilmesi için daha fazla maliyetlere r�za gösterilecek bu dönemde (...) bulundu�umuz bölgenin Avrupa'ya yak�nl�� sebebiyle tedarik zincirlerinde güvenilir bir kaynak olabilece�imizi ortaya koyuyoruz" demi� ve Türkiye'in ucuz i�gücü "avantaj�na" dikkat çekerek i�birlikçi-tekelci sermayenin de Erdo�an ile ayn� "f�rsat�" gördü�ünü ilan etmi�ti.⁽⁶⁾

Madem bütün film tedarik zincirleri üzerinde dönüyor, o halde i�çi s�n�f� da onun ne anlama geldi�ini de bilmelidir.

TEDAR�K Z�NC�RLER� K�M�N BOYNUNDA?
�çinde bulundu�umuz emperyalist küreselle�me evresinde üretim en üst düzeyde toplumsalla�m�� durumda. Tek bir metan�n üretimi bile onlarca kapitalist ülkede gerçekle�en üretim süreçlerinin sonucunda gerçekle�iyor. Dolay�s�yla bu evrede ülkeler tek tek metalar�n üretimini de�il, o metalar�n üretim sürecinin bir k�sm�n� (Ar-Ge, tasar�m, hammadde ç�kar�m�/i�lenmesi, parça imalat�, montaj vb.) üstleniyor. Tek bir metan�n fabrikas� bile tüm dünya oldu�u için, tek tek ülke kapitalizmleri de bu fabrikan�n tedarikçileri oluyor. Bizim küresel emek i�bölümü dedi�imiz bu olguya burjuvazi "tedarik zincirleri" diyor.

Bu zincirin ucu uluslararas� tekellerin elinde. Bu tekeller ar-ge ve tasar�m d��nda neredeyse üretimin hiçbir a�amas�n� üstlenmiyor ama tüm zinciri kontrol ediyor. Üretimin tamam�na yak�n�n� mali-ekonomik sömürgelerin ta�eron burjuvazileri alt�nda çal��an dünya proletaryas� yap�yor ve üretilenler zincirdeki bir sonraki ülkeye (ve nihayetinde emperyalist merkezlere) ihraç ediliyor. Bu küresel emek i�bölümü, emperyalistlerin sabit sermaye yat�r�mlar�n�n önemli bir bölümünden bo�an�p, sömürü oranlar�n� artt�rabilmelerine, dolay�s�yla kâr oranlar�n� yükseltebilmelerine olanak tan�yor. Tek/ana al�c� olmalar�, yüksek organik bile�imleri (teknik üstünlükleri) ve mali sermaye gücüne sahip olmalar� tekellerin birbiriyle tedarik sipari�i almak için yar��an ta�eron burjuvazilere sürekli dü�ük fiyat dayatabilmelerini ve yüksek faizli kredi ile mali boyunduruk alt�nda tutabilmelerini sa�l�yor.

Tarihsel olarak zaten ucuz emek cehennemi olan ve ücretlerin emperyalist ülke i�çilerinin ücretleriyle e�itlenmesi s�n�r duvarlar�yla engellenen bu ülkelerdeki burjuvazi de ancak eme�i daha da ucuz, esnek, güvencesiz ve örgütsüz k�labildi�i ve oranda öne ç�k�p, sipari� toplayabiliyor. Bu tedarik zincirleri sayesinde dünya proletaryas�n�n yüzde 85'inin üretti�i art�de�erin aslan pay� da uluslararas� tekeller ve onlar�n emperyalist ülkelerine transfer edilmi� oluyor. ��birlikçi burjuvazi de bu ta�eronlu�u sayesinde kendi iç pazar�yla s�n�rl� kald�� takdirde bir ömür göremeyece�i ticaret hacmine ve dolay�s�yla kâr kütlesine kavu�abiliyor. Dolay�s�yla ç�kar� "ba��ms�zla�makta" de�il, tamamen emperyalizme ba�l� kalmakta yat�yor. Tedarik zincirleri böylece yerli burjuvaziler eliyle dünya proletaryas�n�n boynuna dolanm�� oluyor. Türk burjuvazi de son 40 y�lda böyle büyümü�, Türkiye i�çi s�n�f� da son 40 y�lda böyle mülksüzle�tirilmi�tir.

'Ç�N MUC�ZES�' SÜRER M�?
Ne var ki, kapitalizmin 1974-75'te girdi�i krizi a�mas�n� sa�layan bu de�er transferi mekanizmas� epeydir pek i�e yaram�yor. Kâr oranlar� hem emperyalist ülkeler, hem de mali ekonomik sömürgeler için 1997'den beri ini�li-ç�k��l� bir �ekilde dü�üyor ve 2001, 2004, 2008'deki gibi krizleri tetikliyor. Dü�en kâr oranlar� yat�r�mlar�, ticareti ve büyümeyi de dü�ürüyor. Üretilen art�de�er kütlesinin büyüme h�z� yava�lad�kça onu ele geçirme rekabeti de sertle�iyor.

Bu noktada dünyan�n en büyük tedarikçisi olan Çin kapitalizmi farkl� bir yerde duruyor. Çin, k�rsal nüfusun yar�dan fazlas�n� h�zla ve ac�mas�zca mülksüzle�tirilip göçmen i�çi olarak proleterle�tirilmesi ve kamu istihdam�n�n t�rpanlanmas�yla muazzam derecede ucuz ve devasa bir i�gücü ordusu olu�turarak emperyalistlerin en büyük montaj üssü haline gelmi�ti. Geçti�imiz on y�llar boyunca hem üretim ölçe�i itibariyle, hem de devleti büyük bir kapitalist üretim gücü ve sermaye üzerinde kat� bir koordinasyon ayg�t� olarak kullanan Çin, elde etti�i art�de�eri inan�lmaz oranlarda yeniden yat�r�ma döndürebildi. Bu da ona yüksek-teknoloji üretimini geli�tirme, kendi uluslararas� tekellerini yaratma ve di�er mali-ekonomik sömürgelere sermaye ihraç etme f�rsat� tan�d�. Böylelikle Çin kendi üretti�i ama emperyalist merkezlere transfer edilen de�eri oransal olarak azaltmakla kalmad�, ayn� zamanda onlar için ciddi bir rakibe de dönü�meye ba�lad�. ��te, bugün s�kça duydu�umuz ticaret sava�lar�n�n da, üretimi Çin'den farkl� ülkelere ta��ma/da��tma iste�inin ard�nda "yeni bir salg�nda tedarik zincirlerini kesintiye u�rama olas�l��" de�il, bu yat�yor.

Elbette Çin kâr oranlar�n�n dü�me yasas�ndan ve onun etkilerinden muaf de�il. Bilakis, bir dünya gücü olmak için seferber edilen yüksek yat�r�m düzeyi üretimde makine kullan�m� emek kullan�m�na oranla artt�r�yor. Proleterle�menin artmas� sonucu k�rsaldaki yedek sanayi ordusunun azalmas� ve i�çi hareketinin büyümesi de 2010'dan beri milli gelirde eme�in pay�n� yükseltiyor. Bu ikisinin, yani sermayenin organik bile�iminin artarken sömürü oran�n�n azalmas�n�n (ya da ilkinden daha fazla artmamas�n�n) matematiksel sonucu da kâr oranlar�n�n h�zla dü�mesi oluyor. Bir ölçüme göre Çin'deki kâr oran� 2010'dan bugüne yüzde 25'ten 15'e⁽⁷⁾, di�er bir ölçüme göre de yüzde 11'den yüzde 7'ye dü�mü� durumda.⁽⁸⁾ Kapitalist bir ekonomide son tahlilde yat�r�m� belirleyen �ey kâr oranlar� oldu�u için, Çin'in yat�r�m oran� da kâr oran� ile birlikte dü�üyor. Mevcut yüksek düzey �imdilik milli gelirin yüzde 300'ünü a�an borçlulukla idare edilebiliyor.⁽⁹⁾

Asl�na bak�l�rsa Çin, ABD ve AB emperyalizmi 20. yüzy�l�n son çeyre�inde ya�ad�klar� krizin ayn�s�n� ya��yor. Onlar kâr oranlar�ndaki dü�ü� sonucu ya�ad�klar� a��r� birikim krizini üretimi 2 milyardan fazla bir nüfusu bar�nd�ran ucuz emek co�rafyas�na ta��yarak a�m��lard�. E�er Çin sermayesi de yakla�an krizini a�acaksa, üretimin emek-yo�un k�s�mlar�n� devredece�i kendi ucuz emek cehennemlerini bulmas� gerekiyor. K�rsal nüfusun yar�dan fazlas�n� zaten halihaz�rda göçmen i�çi oldu�unu, dolay�s�yla yedek sanayi ordusunun giderek darald��n� belirtmi�tik. Her ne kadar Afrika ülkelerinin en büyük borç vereni durumunda olsa da⁽¹⁰⁾, i�gücü itibariyle Afrika halihaz�rda ABD ve AB emperyalizmleri taraf�ndan sömürülüyor. Çin "Ku�ak ve Yol" stratejisi kapsam�nda Asya ülkelerini ta�eron (ta�eronun ta�eronu!) üreticiler haline getirmeye çal��sa da bunun kâr oranlar�nda yeterli yükseli�i sa�layacak büyüklükte bir ucuz emek cehennemi yarataca��n� söylemek zor. Bizce, bu açmaz kapitalizmin varolu�sal açmaz�na i�aret ediyor. Girdi�i her krizi co�rafi geni�leme ve yeniden-örgütleme ile a�maya çal��an kapitalist üretim tarz�n�n art�k dö�e�i serece�i bir yer kalmad�.

SEF�LLE�T�REN 'FIRSAT'!
Kapitalizmin varolu�sal krizi "çok kutuplu emperyalizmi" ba�lad�� gibi bo�uyorken, kendi kaderinin efendilerininkinden ayr� yaz�labilece�i hayalini kuran yerli burjuvazi ve onun fa�ist iktidar� ise tedarik zincirlerinin beyhude bir �ekilde yeniden örgütlenmeye çal��ld�� bu süreçte bir yandan ABD ve AB emperyalizminin daha büyük bir üretim üssü olup, di�er yandan da Çin'in sermaye ihraç edece�i bir ta�erona dönü�me, yani "çok efendili bir sömürge" olmay� bir f�rsat olarak görebiliyor, gösterebiliyor. Çünkü ak�llar� de�il, "ba�ka bir çareleri" yok. Rekabetçi olup o ya da bu emperyaliste yaslanmad�kça Türkiye kapitalizminin ömrünü (bir nebze de olsa) uzatamayacaklar�n� çok iyi biliyorlar.

Salg�n� f�rsat bilerek tekrar ayn� gemide bulu�an modern ve milli burjuvaziler bahse konu tedarik zincirlerindeki bu yeni rolü kazanabilmek için ucuz ve esnek i�gücünü daha da ucuz ve esnek hale getirme yolunda k�sa çal��ma ödene�i, ücretsiz izin, telafi çal��mas� gibi i�çi dü�man� esnek çal��ma uygulamalar�n� h�zl�ca devreye koymu�tu. Ancak f�rsat penceresinin ard�na kadar aç�labilmesi için i�gücü maliyetlerinde daha ciddi bir dü�ü� ya�anmas� gerekiyordu. ��çiye i� ve gelir güvencesi sa�layan k�dem tazminat�n�n gasp� bu sebeple yeniden ve daha sistemli bir �ekilde gündeme geldi.

K�dem tazminat�na dair yapt�� son konu�mas�nda "F�rsatlar �im�ekler gibidir. Aya��m�za gelen f�rsat� de�erlendirmek için, ülkemizin potansiyelinin tamam�n� harekete geçirmek mecburiyetindeyiz" diyen fa�ist �efin bu panik ve kararl�l�� da Türkiye kapitalizminin krizinin büyüklü�ü ile do�ru orant�l�.⁽¹¹⁾ Ancak yoksulluktan açl��a gerileyen, güvencesiz çal��madan i�sizli�e gerileyen milyonlar "ekonomik sald�r�" yalanlar�yla da, zenginle�tirecek f�rsat umuduyla da tutulam�yorlar art�k. K�dem gasp�nda nihai karar�n kolayca verilememesi de bu milyonlar�n ne yapaca��n�n bilinememesinden kaynaklan�yor.

��Ç� SINIFININ FIRSATI �SYANDIR
Erdo�an'�n bahsetti�i ve bir �im�ek gibi çakacak olan "f�rsat", tersinden, i�çi s�n�f� ve ezilenler için de bir f�rsatt�r. Bu dönemde kitleler aras�ndaki çal��malar�nda devrimci sosyalistler kitleleri iktidar�n millici-kalk�nmac� hezeyanlar�n�n kar��s�nda safla�t�rmay� daha da keskinle�tirmek için antikapitalizm ajitasyonlar�na antiemperyalist te�hirleri ve proletarya enternasyonalizmi savunusunu da eklemelidir.

- Patronlar ve fa�ist �ef bize k�dem tazminat�n�n fona devredilmesinin ekonomimiz için rekabet f�rsat� yarataca��n� söylüyor. Sermaye s�n�f� sadece bizi daha aç, sefil ve güvencesiz hale getirebildi�i ölçüde di�er ülkelerin patronlar�yla rekabet edebilir. Dünya i�çi ve emekçileri bizim rakibimiz de�il, ba��m�zdaki bu kan emiciler s�n�f�n� ala�a�� etmemizde en büyük müttefikimizdir.

- Bu iktidar emperyalizme kar�� ba��ms�zl�k sava�� de�il, emperyalist düzen alt�nda kendi sermaye birikimini koruma sava�� vermektedir. Patronlar için f�rsat olan, bizim için her zaman felakettir. ��çi s�n�f�n�n tek f�rsat� isyan etmek, ayaklanmakt�r.

- Ortada ekonomimize bir sald�r� yok, kapitalizmin krizi var. Patronlar�n ve devletin "tedarik zincirleri" dedikleri �ey onlar�n biz i�çilere ödedikleri paray� azaltacaklar� bir saadet zincirinden ba�ka bir �ey de�ildir.

- Kriz kapitalizmdedir ama çözüm "milli birlik-beraberlikte" de�il, sosyalizmdedir. Proletaryan�n enternasyonel dayan��mas�yla hem emperyalistleri, hem de onlar�n i�birlikçisi patronlar s�n�f� ve devletlerini y�kma zaman�d�r.

KAYNAKLAR
1) https://www.tccb.gov.tr/konusmalar/353/117032/koronavirusle-mucadele-esgudum-toplantisi-oncesi-yaptiklari-konusma
2) https://www.milliyet.com.tr/ekonomi/bakan-albayrak-onemli-aciklamalarda-bulunuyor-6169268
3) http://www.tuba.gov.tr/tr/yayinlar/suresiz-yayinlar/raporlar/covid-19-pandemi-degerlendirme-raporu
4) https://www.dtr-ihk.de/tr/koronavirus/koronavirues-haberleri
5) https://asiatimes.com/2020/06/made-in-turkey-us-ally-seeks-to-edge-out-china/
6) https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/tusiad-baskani-kaslowski-turkiye-tedarik-zincirinde-guvenilir-bir-kaynak/1890045
7) Minqi Li (2019): The Future of the Chinese Economy: Four Perspectives, Journal of Contemporary Asia, DOI: 10.1080/00472336.2019.1623906
8) https://thenextrecession.wordpress.com/2020/05/22/china-in-the-post-pandemic-2020s/
9) Ayn� yerde
10) https://www.voanews.com/east-asia-pacific/voa-news-china/china-worlds-biggest-creditor-delays-debt-repayments-77-nations
11) https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/120497/-tum-oncu-gostergeler-ulkemizin-cok-ciddi-bir-sicramanin-esiginde-olduguna-isaret-ediyor-

Olcay Çelik yazd�: Tedarik zincirleri, Çin ve k�dem tazminat� gasp�

�lgili Haberler