'Lazistan'da sol hareket sağı sildi'

HDK Halklar ve İnanç Komisyonu'nun düzenlediği panelde, Lazların tarihsel, kültürel, inançsal değerleri tartışıldı. Lazistan'da 1975'e kadar sokağa sağ hakimken, devrimci hareketin yükselişte olduğu yıllarda sağın tamamen sol tarafından silindiği vurgulandı.

Halkların Demokratik Kongresi (HDK) Halklar ve İnançlar Komisyonu, "Tarihsel, kültürel, inançsal değerleriyle Lazlar" başlıklı panel düzenledi. HDK'nin Taksim'de bulanan Genel Merkez binasında düzenlenen panelde İrfan Çağatay, Mehmedali Barış Beşli ve İsmail Güney Yılmaz konuşmacı olarak yer aldı. Panelin moderatörlüğünü ise Jale Yanık üstlendi.

İlk sözü alan İrfan Çağatay, Türkiye'deki Lazların inanışları, tarihleri, dilleri hakkında kısa bir sunum yaptı. Çağatay, Lazların Güney Kafkasya grubu halkı olduğunu belirtti ve Güney Kafkasya'da bulunan 3 halkla birlikte Güney Kafkas Dil Grubunu oluşturduğunu söyledi. Laz tarihinin İ.Ö.'ye dayandığını söyleyen Çağatay, "Lazlar tarih boyunca Ortadoks bir topluluktu. Osmanlıların bölgelerini almasıyla birlikte Müslüman oldular. Fakat uzun süre Bizans ve Rumca'nın etkisinde kalmaktan dolayı hem dillerinde hem de kültürlerinde Rumlaşma oldu" dedi.

Lazların Kafkasya topluluğu olmasına rağmen bu açıdan çok da Kafkasyalı olmadığını dile getiren Çağatay, Osmanlı döneminden sonra Lazların yine uzun süre Ortadoks kimliğini koruduğunu ancak 1600'lere doğru bölgenin tamamen Müslüman olduğunun altını çizdi. 1690'lardan sonra bölgede derebeylik sisteminin kurulduğunu hatırlatan Çağatay, "Dil, Lazca Güney Kafkas dili. Lazca, hem önden hem de sondan ekler alır. Bu açıdan Türkçe'den de farklıdır. İlk Lazca metin 1790'lara ait. Bir İtalyan Hervas Lazca hakkında 5 sayfalık bir kelime listesi var. En eskisi bu. Daha sonraki dönemde Lazcayı yazı dili yapalım diyen İskenderci Staşi'dir. İlk Lazca gazeteyi çıkarıyor. Ancak Türkiye'den çok tepki alıyor, 2. sayıdan sonra gazete çıkmıyor" diye konuştu.

'MİRAS OLARAK KEMENÇE VE TULUM DEĞİL BAĞLAMA BIRAKTI'
Mehmedali Barış Beşli de Türkiye'de Laz hareketinin gelişmesi hakkında bilgi verdi. Türkiye'de Lazca'nın akıbetini kendine dert edinen ilk kişini Sultan Ahmet döneminde yaşayan Faik Efendi olduğunu ancak eserlerinin günümüze taşınmadığını belirtti. 1970'lerde Hopalı bir komünist Hasani'nin, Türkiye'den Rusya'ya gitmek zorunda kaldığını ve Rusya'da bazı Lazca kayıtlar yaptığını belirtti. Türkiye solu açısından ise 80'lerdeki devrimci geleneğinin Halkevi'ne bıraktığı mirasın bağlama olduğunu ve asimilasyona uğradıklarını belirtti. "Ne kemençe var ne tulum var. Ben okulda bir Laz bulmuşum iki kelime derleyeceğim bana deli gözüyle bakıyorlardı" diyen Beşli, idam cezası alan bir devrimci için Lazca, "İpimi kaldıramaz bu çocuk" şiirinin elden ele dolaştığını kaydetti. Kültürlerini sahiplenmek için üniversitede horon oynamaya başladıklarına dikkat çeken Beşli, ardından 1993 yılında bir müzik grubu kurduklarını ve bir de dergi çıkardıklarını kaydetti. Dergiden dolayı yargılandığını ancak beraat ettiğini söyleyen Beşli, "Mahkeme, bu adamlar kendi dillerinde şarkı söylemek, konuşmak istiyor bırakın konuşsunlar demek istedi. O dönem için sürekli bölücülükten karar veren DGM için sıra dışı bir karar" diye konuştu.

YILMAZ: LAZİSTAN'DA SOL SAĞI SOKAKTAN SİLMİŞTİ
Lazların politikayla ilişkisi hakkında konuşan İsmail Güney Yılmaz ise Türkiye'deki Karadenizli algısına dikkat çekti. Laz devrimciliğinin, devrimcilikle çok özleşmediğin ve Doğu Karadeniz denilince insanların aklına milliyetçilik ve faşizan eğilimler geldiğini belirtti. Lazların siyasetle ilişkisinin bu genellemeyle sakatlandığının altını çizen Yılmaz, "Önce şunu söyleyebiliriz Lazistan'da sokak 1975'e kadar çok da kuvvetle olmamakla birlikte sağın elindeydi. 1975'e kadar sadece TKP ve TİP örgütlüydü bölgede sol açısından. Ancak devrimci hareketin volkan gibi patlamasıyla birlikte devrimci gruplar sokağa hakim oldular, milliyetçi ve hakim sağ grupları Lazistan'dan sildiler. Lazların yoğun olarak yaşadığı ilçelerde CHP bu yüzden rekor oylar alıyor. Devrimci hareketin Türkiye'de bastırılmasından sonra bölgede de zayıflama gösterdi" dedi.

1986 doğumlu olduğunu ve devrimci marşlarla büyüdüğünü aktaran Yılmaz, AKP iktidarıyla birlikte Lazlar'da sağın eğiliminin arttığını belirtti. "Önce sağdan sola bir kayma oldu ve güçlü bir değişimdi. 90'lardan ve 2000'lerden itibaren de daha yavaş olan bir sağa kayış şekillendi" diyen Yılmaz, Lazları Doğu Karadeniz'deki toplumlardan ayıran özellik nedir diye sorulduğunda, bir siyasi eğilimler iki dini yaşayış tarzı olduğunu vurguladı. Lazlar ve Hemşinlerin bölgede ayrı kutup gibi olduklarına dikkat çeken Yılmaz, Hemşinliler ile Lazlar'ın Rize merkezde yaşayanlara göre komünist olarak görüldüklerini dile getirdi.

HDP'nin bölgede aldığı yüksek oyların büyük çoğunluğunun Hopa Hemşinlilerinden geldiğine işaret eden Yılmaz, MHP'nin birinci geldiği 4 köyün de yine Hopa Hemşinlilerin olduğuna dikkat çekti. Devrimci hareket ve Lazlar ilişkisinin olumsuz değerlendirilmemesi gerektiğini söyleyen Yılmaz, yine solun ilgisiyle gündeme gelindiğini dile getirdi.

Sunumların ardından panel soru-cevap şeklinde devam etti.