GÜNCEL

�ç Anadolu Bölgesi Hapishanelerindeki hak ihlalleri raporla�t�

ANKARA - ETHA
22 Nisan 2021 Per�embe

�HD Ankara �ubesi Hapishaneler Komisyonu, tutsaklar�n maruz kald�� üç ayl�k hak ihlallerini raporla�t�rd�. Komisyon, yetkilileri göreve ça��rd�.

�nsan Haklar� Derne�i (�HD) Ankara �ubesi, �ç Anadolu Bölge Hapishaneleri 3 Ayl�k Hak �hlal Raporu'nu dernek binas�nda düzenlenen bas�n toplant�s�yla aç�kland�.

Afyonkarahisar 1 Nolu Tipi Kapal� Hapishanesi, Bolu F Tipi Kapal� Hapishanesi, Karabük T Tipi Kapal� Hapishanesi, Kayseri/Bünyan Kad�n Kapal� Hapishanesi, K�r�kkale F Tipi Kapal� Hapishanesi, K�r�kkale/Keskin T Tipi Kapal� Hapishanesi, K�r�ehir E T Tipi Kapal� Hapishanesi, Konya/Ere�li T Tipi Kapal� Hapishanesi, Sincan Kad�n Kapal� Hapishanesi, Sincan 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapal� Hapishanesi, Sincan 3 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapal� Hapishanesi, Tokat T Tipi Kapal� Hapishanesi'nde yap�lan incelemeler, derne�e ba�vurular ve tutsak yak�nlar�yla görü�meler sonucu haz�rlanan raporda hak ihlalleri; Hapishanede Ölümler, Sa�l�k Hakk�, Sa�l�k Hakk�na Eri�imde Tespit Edilen Hususlar, ��kence ve Kötü Muamele, Disiplin Cezalar� ve �nfaz ile Sonuç ve Öneriler ba�l�klar� alt�nda s�raland�.

HAP�SHANELERDE ÖLÜMLER
�HD'nin belirlemelerine göre, 2021 y�l� Ocak-�ubat-Mart aylar�nda çe�itli hapishanelerde en az 13 tutsak ya�am�n� yitirdi:
🔹2 Mahpus A��r Hastal�klar� nedeniyle ya�am�n� yitirdi.
🔹1 A��r Hasta Mahpus tahliye edildikten k�sa süre sonra hastanede ya�am�n� yitirdi.
🔹1'i çocuk olmak üzere 5 Mahpusun intihar ederek ya�am�n� yitirdi�i iddia edildi.
🔹4 Mahpus Korona nedeniyle ya�am�n� yitirdi.
🔹1 Mahpus �üpheli �ekilde ya�am�n� yitirdi, yüzde 93 engelliydi.

SA�LIK HAKKI
Tutsaklar�n bir arada ve kalabal�k ko�u�larda ya�ad�klar� göz önünde bulunduruldu�unda hapishanelerde hijyenik ortam�n sa�lanmas�n�n, ki�isel koruyucu tedbir uygulamalar�n�n neredeyse imkans�z oldu�u belirtilen raporda, Covid-19 salg�n�n hapishanelerde yay�lma h�z�na dikkat çekildi.

Raporda, "�HD'nin verilerine göre, hapishanelerde en az 604'ü a��r olmak üzere en az bin 605 hasta mahpus bulunmaktad�r. �ç Anadolu Bölge Hapishanelerinde ise 46'si kad�n olmak üzere en az 284 hasta mahpus bulunmaktad�r. Bunlar�n 98'i a��r hasta mahpustur" denildi.

SA�LIK HAKKINA ER��MDE TESP�T ED�LEN HUSUSLAR
Komisyona yap�lan ba�vurular ve avukat görü�meleri sonucu belirtilen hapishanelerde ya�anan sa�l�k hakk� ihlalleri �öyle:
🔹Mahpuslar a��r� kalabal�k ko�u�larda kalmaktad�rlar.
🔹Tek ki�ilik, sa�l�ks�z nakil araçlar� ile sevkler yap�lmakta; bu durum özellikle kalp, ast�m, epilepsi hastalar�n�n sa�l�klar�n� kötü etkilemektedir.
🔹Mahpuslar kelepçeli muayene edilmekte, kelepçeli halde hastane sevkleri yap�lmaktad�r.
🔹Korona riskine ra�men mahpuslara yeterli miktarda hijyen malzemeleri ve maske verilmeme, tedbirlere uyulmamaktad�r.
🔹Baz� cezaevlerinde; 15'er günlük vardiya sistemi ile çal��an infaz memurlar�n�n, vardiya sisteminin 7'�er günü indirilmesinden sonra Covid vakalar� artm��t�r.
🔹Hasta mahpuslar revire geç ç�kar�lmakta, hastane sevkleri ya geç yap�lmakta ya da hiç yap�lamamaktad�r. Ayr�ca rutin yap�lmas� gereken test ve kontrollerde aksamaktad�r.
🔹Adli T�p Kurumu politik tutum izleyerek cezaevinde kalamaz raporu vermemekte, tam te�ekküllü hastane ve üniversite hastanelerinin cezaevinde kalamaz raporlar� kabul edilmemekte ve a��r hasta mahpuslar�n infazlar� ertelenmemektedir.
🔹Diyet yeme�i ihtiyac� olan mahpuslar�n diyet yeme�i talepleri kar��lanmamaktad�r.
🔹Kendi öz bak�m�n� yapamayacak düzeyde psikolojik rahats�zl�klar� (�izofreni vb.) olan mahpuslar tahliye edilmemektedir.
🔹Mahpuslar�n di� tedavileri yap�lmamakta, paras�n� ödemi� olmalar�na ra�men implant tedavilerinin de yar�m b�rak�ld�� ö�renilmi�tir.
🔹Afyon 1 Nolu T Tipi Kapal� Hapishanesinde kalan a��r hasta mahpus Hayrettin Y�lmaz'�n tedavileri yap�lmam��, cezas� bir y�l�n alt�na dü�mesine ra�men tahliye edilmemi� ve hastal�klar� nedeniyle ya�am�n� yitirmi�tir.
🔹Afyon 1 Nolu T Tipi Kapal� Hapishanesinde kalan ve sürekli felçlik geçiren mahpusun tedavileri yap�lmamakta, engelli küçük çocu�u olmas�na ra�men ailesine yak�n yere sevki kabul edilmemekte ve kendisinin a��r hastal�klar�ndan kaynakl� denetimli serbestlik talebi kabul edilmemektedir.
🔹Bel f�t�� ve kireçlenme sorunu olan bir mahpusun ortopedik yatak ihtiyac� kar��lanmamaktad�r.

��KENCE VE KÖTÜ MUAMELE
�HD'nin belirlemelerine göre, 2021 y�l� Ocak-�ubat-Mart aylar�nda �ç Anadolu Bölgesinde bulunan hapishanelerde en az 17 tutsak i�kence ve/veya kötü muameleye maruz kald�:
🔹Ç�plak arama uygulamas�na maruz kalm�� olan mahpuslar ya�am�� olduklar� hak ihlallerini ve bu uygulaman�n devaml� bir �ekilde yap�ld��n� aktarm��lard�r.
🔹Afyon 1 Nolu T Tipi Hapishanesinde sevk edilen bir mahpus darp edilmi�tir.
🔹Bolu F Tipi Hapishanesinde 10 mahpus darp edilmi�tir.
🔹Kayseri Kad�n Kapal� Hapishanesinde bir kad�n mahpus hastane sevkinde görevli taraf�ndan tehdit edilmi�tir.
🔹Sincan 1 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapal� Hapishanesinde bir mahpus darp edilmi� ve kötü muameleye maruz kalm��t�r.
🔹Sincan 3 Nolu Yüksek Güvenlikli Kapal� Hapishanesinde bir mahpus darp edilmi� ve kötü muameleye maruz kalm��t�r.
🔹Sincan Kad�n Kapal� Hapishanesinde kalan bir kad�n mahpus duru�ma için sevk edildi�i Van T Tipi Kapal� Hapishanesinde ç�plak aramaya maruz b�rak�lm��, kabul etmeyince darp edilmi�tir.
🔹Tokat T Tipi Hapishanesinde bir mahpusun ayn� ko�u�ta kald�� di�er mahpuslar taraf�ndan darp edildi�i, yeri de�i�tirilmesine ra�men tehdit edilmeye devam edildi�i ve korku içinde oldu�u aktar�lm��t�r.
🔹Baz� mahpuslar 'a��rla�t�r�lm�� müebbet' hükümlüsü olmad�klar� halde tekli
ko�u�larda tutulmaktad�rlar.

D�S�PL�N CEZALARI VE �NFAZ
Hapishanelerde her türlü hak talebine ya da ihlallere kar�� verilen tepkilere hapishane idareleri tutanak tutarak ve disiplin soru�turmas� ba�latarak kar��l�k vermektedir.
Bu aç�dan hapishanelerde tutsaklar�n son üç ayda en çok kar��la�t�� sorunlar �öyle s�ralanabilir:
🔹Sosyal faaliyetler (spor, sohbet, kurs) tamamen durdurulmu�tur.
🔹Yeni Ya�am, Evrensel, Birgün gazeteleri mahpuslara verilmemekte, gerekçe olarak da Bas�n �lan Kurumu'ndan resmi ilan ve reklam yay�nlama hakk� bulunmayan gazetelerin hapishanelere al�nmad�� söylenmi�tir. Ayr�ca Xwebun adl� dergi de mahpuslara verilmemi�tir.
🔹Ailelerinden uzak hapishanelerde bulunan mahpuslar�n sevk talepleri kabul edilmemektedir.
🔹Bolu F Tipinde kalan bir mahpusun an�-roman çal��mas�n�n oldu�u ancak bu yaz�lara Hapishane idaresi taraf�ndan el konuldu�u, el konulmas�na ili�kin AYM'nin de ret cevab� verdi�i aktar�lm��t�r.
🔹Pandemi döneminde mektuplar�n gönderilmesinde ve al�nmas�nda aksakl�klar ya�anmaya ba�lam��t�r.
🔹Kargo yoluyla gelen kitap ve dergi gibi ihtiyaçlar�n 'kurum güvenli�ini tehlikeye sokacak' gerekçesiyle içeriye verilmesi engellenmektedir.
🔹Mektuplar genelde geç teslim edilmekte ya da gönderilmemekte, özellikle Kürtçe mektuplar tercüman yoklu�u gerekçe gösterilerek aylarca bekletilip geri gönderilmektedir.
🔹Mahpuslar yazd�klar� roman, öykü vb. taslaklar� yay�mlamak üzere d��ar� kargo ya da mektup olarak göndermek istediklerinde hapishane idaresi bu çal��malara propaganda içerdi�i gerekçesiyle el koyarak engellemeye çal��makta.
🔹Temizlik için kullan�lan paspas ve f�rça boylar� kesilmekte, talep edilmesine ra�men normal standart boydaki malzemeler verilmemektedir.
🔹Son dönemlerde avukat görü� yerlerinin dolu olmas� gerekçe gösterilerek kapal� görü� yerlerinde telefonla görü� yapt�r�lmak istenmektedir.
🔹Kantine sat�lan ürünler hem çe�it olarak az hem de fiyatlar� yüksektir.
🔹Mahpuslar�n taleplerine ra�men çelik veya tahta ka��k verilmemekte, sa�l�ks�z plastik malzemeler verilmektedir.
🔹Korona tedbirleri hiçe say�larak ko�u�lar sürekli olarak aranmakta, ko�u�lara kalabal�k olarak girilmekte ve e�yalara ç�plak elle dokunulmaktad�r.
🔹K�r�ehir E Tipi Hapishanesinde bulunan iki mahpus çat� kat�nda bir hücrede kalmakta, sürekli olarak e�ik pozisyonda durmak zorunda kalmalar�ndan kaynakl� olarak sa�l�k sorunlar� ya�amaktad�r. Ayr�ca kendilerine günde yar�m saat s�cak su verilmekte, temizlik ve hijyen imkanlar�n yoksun kalmaktad�rlar.
🔹Mahpuslar�n oda de�i�im talepleri kar��lanmamaktad�r.
🔹Özel hayat�n gizli�ini ihlal eden ya�am alanlar�na tak�lan kamera ile izlenme devam etmektedir.

SONUÇ ve ÖNER�LER
🔹Ulusal ve uluslararas� insan haklar� hukukunda; mahpuslar�n haklar� ile ilgili oldukça geli�mi� standartlar olmas�na kar��n mahpuslar ilgili haklar� ve düzenlemeleri do�rudan kullanamamakta, tutulduklar� yerlerde bulunan yetkililer arac�l�� ile ancak kullanabilmektedir. Yetkililer, hapishane müdürleri, kayna��n� uluslararas� insan haklar� sözle�meleri ve Anayasa'dan alan yasal düzenlemelere ayk�r� i�lemler ve uygulamalar yapmaktad�r. Bu durum mahpuslarda, ailelerinde, avukatlar�nda ve insan haklar� örgütlerinde hapishane sistemine ili�kin ciddi güvensizlikler olu�turmaktad�r. Bir bütün olarak bu saptamalar, hapis cezalar�n�n infaz�nda özgürlü�ünden yoksun b�rak�lman�n kendi ba��na yeterli bir ceza oldu�u gerçe�inin göz ard� edildi�i ve gerek hapishanenin fiziksel ko�ullar� ve gerekse uygulanan rejimin, çekilmekte olan cezan�n �iddetini daha da artt�rd��n� göstermektedir. Mahpuslu�un bu 'a��rla�t�r�lm��' ko�ullar�n� etkin biçimde denetleyecek bir mekanizma bulunmamaktad�r. Mahpusun avukat görü�ü, arkada� görü�ü ve aile görü�lerinden mahrum b�rak�lmas�, yine d��ar�yla ileti�im ba�� olan telefon, faks ve mektup hakk�n�n engellenmesi gibi uygulamalar insanl�k onuruna ayk�r� uygulamalard�r. Mahpusun i�kence ve onur k�r�c� ceza i�lemlerine maruz b�rak�lmas� demektir.
🔹BM Ki�isel ve Siyasal Haklar Uluslararas� Sözle�mesi'nin 10. maddesinde aç�k bir �ekilde 'Özgürlü�ünden yoksun b�rak�lm�� ki�iler insani muamele ve insan�n do�u�tan kazand�� insan onuruna sayg�l� davran�� görme hakk�na sahiptir' denilmektedir. Yine BM Mahpuslar�n Islah� �çin Temel Prensiplerin 1. maddesinde; 'Bütün mahpuslara do�u�tan sahip olduklar� insanl�k onurunun ve de�erin gerektirdi�i sayg�yla muamele yap�l�r' denilmektedir. Oysa �ç Anadolu Bölgesindeki cezaevlerinde insanl�k onuruna yak��r muamele yap�lmamakta ve mahpuslar �iddet, hakaret ve kötü muameleye ve hak ihlallerine maruz kalmakta, hasta olanlar�n tedavileri aksat�lmakta, ileti�im ve bilgi edinme haklar� engellenmektedir.
🔹Cezaevlerinde son dönemlerde art�� gösteren i�kence-darp vakalar�na son verilmeli, sorumlu olan ki�iler hakk�nda soru�turma aç�lmal� ve cezai yapt�r�mlar uygulanmal�d�r. Mahpuslara yap�lan i�kence, onur k�r�c� ve kötü muameleler Avrupa �nsan Haklar� Sözle�mesi ile yasaklanm��t�r. Madde3: ��kence Yasa�� Hiç kimse i�kenceye, insanl�k d�� ya da onur k�r�c� ceza veya i�lemlere tabi tutulamaz.
🔹Hapishanelere ba��ms�z sa�l�k kurumlar�n�n girmesine ve inceleme yapmas�na izin verilmelidir. Hapishanelerin denetiminde ba�ta meslek kurulu�lar� ve insan haklar� örgütleri olmak üzere ilgili kurulu�lar�n yer alacaklar� �ekilde yasal düzenlemeler yap�lmal�d�r.
🔹A�HS'in 14. maddesinde düzenlenen 'Ayr�mc�l�k Yasa��' ilkesine göre 'Bu Sözle�mede tan�nan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, �rk, renk, dil, din, siyasal veya di�er kanaatler, ulusal veya toplumsal köken, ulusal bir az�nl��a aidiyet, servet, do�um ba�ta olmak üzere herhangi ba�ka bir duruma dayal� hiçbir ayr�mc�l�k gözetilmeksizin sa�lanmal�d�r.'
🔹Hakk�nda yasaklama, toplatma karar� olmayan gazetelerin hapishanelere al�nmas�n�n önündeki engeller kald�r�lmal� ve temini sa�lanarak gazeteler mahpuslara verilmelidir. 'Recep Bekik ve Di�erleri'nin' AYM'ye ba�vurular� AYM, 27 Mart 2019 tarihinde ücreti ödenmi�, hakk�nda toplatma karar� olmayan süreli yay�nlar�n verilmemesinin Anayasa'n�n 26. maddesinde güvence alt�na al�nan 'ifade özgürlü�ünün ihlal edildi�ini' karar vererek �ikayetçilere 500 TL tazminat ödenmesine hükmetmi�tir.
🔹Ailelerinden uzakta olan mahpuslar�n, maddi ko�ullar ve hastal�klar nedeniyle gelemeyen ailelerine yak�n cezaevlerine nakil talepleri kabul edilmelidir. A�HM, Abdulkerim Av�ar ve Abdulkerim Tekin'in ba�vurular�n� inceleyerek 17 Eylül 2019 tarihinde, Türkiye'deki önemli sorunlardan biriyle ilgili ihlal karar� verdi. Ailelerinden uzak cezaevlerine nakledilen mahpuslar�n hastal�k sebebiyle ya da maddi sebeplerle kendilerini görmeye gelemeyen ailelerine yak�n bir cezaevine nakledilme taleplerinin ba�vurucular�n somut ko�ullar� dikkate al�nmadan reddedilmesi, Sözle�me'nin 8. maddesi alt�nda özel hayata ve aile hayat�na sayg� hakk�n�n ihlali olarak görüldü ve ba�vuruculara 6 bin Euro tazminat ödenmesine hükmedildi.
🔹Cezaevlerinde meydana gelen intihar vakalar�n�n önüne geçmek için mahpuslar� ruh ve bedensel bütünlüklerine yönelik tehditler ortadan kald�r�lmal�, insan onuruna yara��r uygulamalar geli�tirilmelidir. Gerekli önlemi almayan ve etkisi olan ki�iler varsa etkin soru�turmalar yap�lmal� ve yapt�r�mlar uygulanmal�d�r.
🔹Yeterli ve sa�l�kl� beslenmek temel insan hakk�d�r. Sa�l�k sorunlar� olan mahpuslar, doktorlarca reçete edilmi� yiyecekleri alma hakk�na sahiptirler.
🔹Hapishanelerdeki sa�l�k personeli say�s� artt�r�lmal�d�r. Hastalar�n havas�z, k��n so�uk, yaz�n s�cak ringler ile hastaneye sevk edilmesi, hastane önlerinde ringler içerisinde saatlerce bekletilmesi uygulamalar�na son verilmelidir. A��r hastalar�n ring araçlar� ile de�il ambulansla hastanelere sevki sa�lanmal�d�r. Tek ki�ilik ring arac� tamamen kald�r�lmal�d�r.
🔹Hastalar�n revire ç�kar�lmalar�, hastaneye sevkleri h�zland�r�lmal�d�r. Te�his, tedavi ve kontrollerinin uzman hekimler taraf�ndan yap�lmas� sa�lanmal�d�r.
🔹Kelepçeli muayene ve tedavi yöntemi uygulamas�ndan vazgeçilmelidir. Bu uygulama nedeniyle birçok hasta mahpusun tedavisi yap�lamamaktad�r. Her hasta mahpusun t�bbi etik gere�i, her hastaya uygulanmas� gerekti�i gibi, mahremiyetine sayg� gösterilen bir ortamda, insan onuruna yak��r bir �ekilde sa�l�k hizmeti alma hakk� vard�r.
🔹Uluslararas� ve ulusal kanunlardan da anla��laca�� üzere, mahpuslar�n yeterli t�bbi yard�m görme haklar� mevcuttur. Bununla birlikte, mahpuslar insanl�k onuruna sayg�l� bir biçimde muamele görme ve ya�ama hakk�na sahiptir. Fakat büyük bir sorun olan ve kamuoyunun vicdan�n� kanatan hasta mahpuslar�n ya�am�� olduklar� sorunlar çözüm üretilmeden ortada durmaktad�r. Te�his ve tedavisi yap�lmadan adeta i�kence çektirilen, hapishanede hayat�n� kaybeden ya da ölümüne ramak kala b�rak�l�p k�sa sürede hayat�n� kaybeden insanlar�n oldu�u bir toplum, adalete olan inanc�n� da kaybeder. Türkiye hapishanelerinde bulunan hasta mahpuslar�n acil ve kal�c� tedavileri yap�lmal�, hapishane ko�ullar�nda tedavisi yap�lamayan/yap�lmayan hasta mahpuslar�n da acilen infazlar� durdurulmal�d�r.

�ç Anadolu Bölgesi Hapishanelerindeki hak ihlalleri raporla�t�

�lgili Haberler