GÜNCEL

'Hapishaneler insan haklar� ihlal merkezine dönü�tü'

D�YARBAKIR
12 Aral�k 2019 Per�embe

Hapishanelerin, "insan haklar� ihlal merkezlerine" dönü�tü�ünü belirten �HD Cezaevi Komisyonu Üyesi Yusuf Erdo�an, hapishane ko�ullar�nda tedavi imkân� olmayan hasta tutuklular�n serbest b�rak�lmas�n� istedi.

Diyarbak�r Barosu, Diyarbak�r Tabip Odas�, �HD, Hak �nisiyatifi ve T�HV, hapishanelerde ya�anan hak ihlallerine ili�kin Diyarbak�r Adliyesi önünde ortak bas�n aç�klamas� yapt�.

Aç�klamay� okuyan �HD Cezaevi Komisyonu Üyesi Av. Yusuf Erdo�an, uluslararas� sözle�meler tutuklulara nas�l davran�lmas� gerekti�ine ili�kin baz� hususlar� hat�rlatarak ba�lad�.

Uluslararas� sözle�melere ra�men hapishanelerin, ba�ta ya�am hakk� ihlalleri olmak üzere birçok insanl�k d�� ve onur k�r�c� muamelenin gerçekle�tirildi�i birer "insan haklar� ihlal merkezlerine" dönü�türüldü�üne dikkati çeken Erdo�an, "Türkiye hapishanelerinde; mahpuslar hastal�k ve di�er nedenlerle ya�am�n� yitirmeye devam etmekte, sevk ve sürgünler, i�kence ve kötü muamele, tecrit ve izolasyon, ailelerle görü� engelleri, haberle�me haklar�n�n engellenmesi, haks�z disiplin soru�turmalar� gibi çok say�da hak ihlali ya�anmaktad�r" diye belirtti.

'KAPAS�TE ÜSTÜ TUTUKLU KALIYOR'
Erdo�an, hapishanelerinde ya�anan hak ihlallerini �u �ekilde s�ralad�:
-Türkiye'nin son birkaç̧ y�ld�r içinde bulundu�u ola�anüstü süreçte yo�un tutuklamalar ile birlikte hapishanelerin kapasiteleri a��lm��t�r. Türkiye hapishanelerinin 220 bin ki�ilik kapasitesi bulunmas�na ra�men; 2019 verilerine göre hapishanelerdeki tutuklu ve hükümlü say�s� 280 bindir. Cezaevlerinin mevcut kapasitelerinin a��lmas� ile mahpuslar�n günlük ya�amlar�n� idame ettirebilecekleri uygun ko�ullar da ortadan kald�r�lm��t�r. Yeni hapishanelerin yap�lmas� da mevcut sorunun çözmemi�tir. Hapishane kapasitelerindeki art�� sevk ve sürgünleri de ola�an birer ba�kaca cezaland�rma yöntemi olarak gündeme getirmektedir. Mahpuslar, ailelerinden binlerce kilometre uzaktaki hapishanelere sevk/sürgün edilmi�tir. Bu sevklerin/sürgünlerin sonucu olarak yüzlerce mahpusun da aileleriyle görü�̧ hakk� imkâns�zla�t�r�lm��t�r. Mahpuslar, sevk/sürgün edildikleri cezaevi giri�lerinde fiziki �iddete ve ç�plak aramaya maruz kalmaktad�r. Avrupa �nsan Haklar� Mahkemesinin 17 Eylül 2019 tarihinde ba�vurucular Av�ar-Tekin/Türkiye karar�nda da; mahpuslar�n ailelerinden uzak bir ildeki hapishaneye gerekçesiz olarak gönderilmelerinin 'özel ve aile hayat�n�n korunmas�na sayg� yükümlülü�üne' ayk�r� olarak de�erlendirmi� ve Türkiye hakk�nda ihlal karar� vermi�tir. Gerekçesiz hapishane sevkleri ile ilgili Türkiye aleyhine verilmi� ihlal karar�na ra�men; mahpuslar ailelerinden yani görü�çülerinden kilometrece uzak olan hapishanelere sevk/sürgün edilmektedirler.
-Türkiye'de 743'ü anneleriyle birlikte toplamda 3 bin çocuk hapishanede ya�amak zorunda b�rak�lm��t�r. Dezavantajl� gruplar�n ba��nda gelen çocuk mahpuslar, cezaevlerinde ciddi hak ihlallerine maruz kalmakta, korku ve bask� alt�nda bunlar� dile getirememekte ya da adalete eri�imi sa�lanamamaktad�r. Çocuk cezaevlerinin çocu�u suçtan ar�nd�rmad�� aksine yeniden suça te�vik etti�inin kabulü ile çocuk cezaevlerinin kapat�lmas�n�n tart��lmas� gerekirken, çocuk cezaevlerinin say�s�n�n giderek artt�� gözlemlenmi�tir. Yine Mahpus olan anneleri ile birlikte cezaevlerinde ya�amak zorunda kalan küçük ya�taki çocuklar�n, ortam�n �artlar�ndan psikolojik ve fiziksel aç�dan olumsuz etkilendikleri; çocuklar�n kendilerine uygun alanlar�n sa�lanmad�� (kre�, oyun alanlar� vb.) adeta mahpus olan anneleriyle hapishanelerde bir ceza infaz�yla kar�� kar��ya kald�klar� gözlemlenmi�tir.
-Sa�l�k hakk�na eri�imin engellenmesi ( kelepçeli muayene, revirde yeterli say�da hekim bulundurulmamas�, hastane sevklerinin ve revir muayenelerinin gecikmeli yap�lmas�) ziyaret edilen cezaevlerinin neredeyse tamam�nda öncelikli say�lan problem olarak ifade edilmi�tir. Hapishanelerin fiziki yap�s�na bir de söz konusu sa�l�k haklar�ndan faydalanamama eklenince; birçok mahpus tedavi olanaklar�ndan mahrum kalmakta ve ne yaz�k ki baz�lar� hapishanelerde ya�amlar�n� yitirmektedir. Türkiye hapishanelerinde 457'si a��r olmak üzere 1333 hasta mahpus bulunmaktad�r. Hasta mahpuslar, hapishanelerde tedavi olanaklar�ndan mahrum b�rak�lmakta; tedavilerinin hapishaneler d��nda gerçekle�tirilmesi için yap�lan ba�vurularda reddedilmektedir. Bu red kararlar� sonras�nda birçok hasta mahpus ya�am�n� yitirmektedir. Son olarak Urfa 2 Nolu T Tipi Kapal� Ceza infaz kurumunda bulunan 64 ya��ndaki hasta mahpus Emine Aslan Aydo�an Urfa'da hastanede tedavi gördü�ü s�rada ya�am�n� yitirmi�tir.
-Birçok cezaevinde mahpuslar�n çe�itli nedenlerle cezaevlerinden sevk/sürgünleri s�ras�nda ters kelepçe uygulamas�, ring araçlar� içerisinde bir (1) metrekarelik kapal� bölümlerde uzun süren yolculuklarla sevkleri yap�lmaktad�r. Sevk s�ras�nda güvenlik görevlileri ve cezaevi personellerinin sözlü ve fiziki tacizlerde bulunmas�, baz� mahpuslar�n kameralarla donat�lan, her taraf� sünger veya benzeri bir malzeme ile kapl� “süngerli oda” olarak tabir edilen odalarda keyfi bir �ekilde tutulmas� gibi birçok uygulama, kötü muamele ve i�kence yasa��n�n ihlali anlam�na gelmektedir. Kurumlar�m�z�n en çok ba�vuru ald�� hapishanelerin ba��nda gelen Elaz�� yüksek güvenlikli kapal� ceza infaz kurumunda; mahpuslarla yap�lan görü�meler ve mahpuslardan gelen mektuplar arac�l��yla ya�an�ld�� iddia edilen hak ihlalleri ile ilgili yap�lan ba�vurular ve suç duyurular� sonuçsuz kalm��t�r. Mahpuslar Elaz�� Yüksek Güvenlikli Hapishanesinde kendilerine sistematik olarak i�kence ve kötü muamelede bulunuldu�unu aktarm��lard�r. �hlallerin ortadan kald�r�lmas� amac�yla mahpuslar�n gerçekle�tirdi�i giri�imler sonuçsuz kalmakta; mahpuslar ya�anan haks�z ve hukuksuz duruma kar�� kimi zaman ya�amlar�n� tehlikeye sokan bir tak�m eylemler ortaya koymaktad�rlar. Osmaniye T Tipi Kapal� Ceza �nfaz Kurumu ve Mara� ilinde bulunan Türko�lu Ceza �nfaz Kurumu'nda mahpuslar�n hapishanelerde ya�anan hak ihlallerine kar��l�k açl�k grevi eylemi ba�latt�klar� bilinmektedir. Ya�amlar�n� tehlikeye sokabilecek eylemlerden mahpuslar�n kaç�nmas� gerekti�ini belirtmekle birlikte, mahpuslara insan onuruna ayk�r� muamelede bulunan personele cezai sorumluluklar�n� tekrar hat�rlatmak istiyoruz.
-Mahpuslar taraf�ndan gönderilen ya da d��ar�dan gelen mektuplar�n Kürtçe olmas� ve Kürtçe tercüman bulunmamas� sebebiyle cezaevi idaresi taraf�ndan mahpuslar�n dilekçe, ileti�im ve haberle�me haklar�n�n engellendi�i belirtilmi�tir. AYM'nin birçok ihlal karar�na ra�men baz� günlük yay�nlar�n sistematik ve keyfi bir �ekilde mahpuslara verilmedi�i taraf�m�zca gözlenmi�tir. AYM kararlar� bile bu keyfi uygulamay� engelleyememi�, yarg� bir kez daha yürütmenin kötü uygulamalar� kar��s�nda çaresiz kalm��t�r.
-Birçok cezaevinde görü�e (Aç�k ve kapal�) gelen mahpus yak�nlar�n�n cezaevi giri�lerinde sürekli taciz boyutuna varan, s�k� bir �ekilde ince arama olarak tabir edilen �ekilde üstleri aranmaktad�r. Bu uygulama özellikle kad�n görü�çüler üzerinde uygulanmaktad�r. Ayr�ca mahpuslar�n aç�k görü�lerde aileleri ile yan yana oturmalar�na izin verilmedi�i, kar�� kar��ya oturtularak araya bir masan�n b�rak�ld�� ifade edilmi�tir.
-Herkesin maddi ve manevi varl��n� koruma ve geli�tirme hakk�, Anayasal güvence alt�ndaki en temel haklardand�r. Mahpuslar�n tedavilerinin düzenli bir �ekilde uygun ko�ullarda yap�lmas� sa�lanmal�; tedavisi yap�lmayan hasta mahpuslar�n hekime ve sa�l�k birimlerine ula�mada h�zl� ve etkin bir �ekilde hareket edecek kurumsal mekanizmalar olu�turulmal�d�r. Bu ba�lamda sa�l�k sorunlar� nedeniyle tahliye olmas� gereken mahpuslar�n, mevzuat ya da Adli T�p uygulamalar� gibi engellere tak�lmadan tahliyeleri sa�lanmal�d�r.
-Ceza infaz memurlar� ve hapishane idarelerinin olumsuz ve hatta suç te�kil eden tutumlar�n�n önüne geçmek için etkili bir denetim mekanizmas� olu�turulmal�; barolar�n ve di�er hak örgütlerinin de bu denetim süreçlerine aktif bir �ekilde kat�lmalar� sa�lanmal�d�r.
-Cezaevi personelinin mahpuslar veya ziyaretçilerine yönelik suç te�kil eden fiilleri nedeniyle sorumlular hakk�nda etkin, �effaf ve etkili idari ve adli soru�turma yürütülerek cezas�zl��n önüne geçilmelidir.
-Savunma hakk�n�n etkin bir �ekilde kullan�lmas� hususu ceza hukuku aç�s�ndan hayati derecede önem ta��d��ndan bu hakk� ihlal eden her türlü keyfi uygulamadan vazgeçilmelidir. Mahpuslar�n yarg� yetkisi d��ndaki yüzlerce kilometre uzakl�ktaki cezaevlerine nakledilmeleri; hem adalete/avukata eri�im ve adil yarg�lanma hakk�, hem de aile hayat�na ve özel ya�ama sayg� ilkelerini tümüyle ortadan kald�rmaktad�r. A�HM'nin yak�n zamanda bu uygulamay� sözle�meye ayk�r� bulan karar�na ra�men devam eden bu uygulamaya derhal son verilmelidir. Yan� s�ra anadilde savunma hakk�n�n etkin �ekilde kulland�r�lmas� sa�lanmal�d�r.
-Çocuk cezaevlerinin derhal kapat�larak, çocu�u topluma kazand�r�c� alternatif modelliklerin tart��lmas� ve hayata geçirilmesi gerekmektedir. Alternatif modeller olduruncaya kadar, mevcut cezaevi ko�ullar�n�n çocuklar�n fiziksel ve ruhsal geli�imlerine uygun hale getirilmesi gerekmektedir.
-Mahpus olan anneleri ile birlikte cezaevinde kalmak zorunda olan çocuklar�n ihtiyaçlar� ve psikolojik durumlar� gözetilerek gerekli önlemlerin al�nmas� ve çocu�un d�� ortam ba��n�n (kre�̧ vb. sosyal ortamlar) engelsiz ve ko�ulsuz sosyal devlet ilkesi gere�i sa�lanmas� gerekmektedir.
-Hapishanelerin denetimin ve �effafl��n önemli bir unsuru olan barolar�n ve sivil toplum örgütlerinin hapishaneleri etkin bir �ekilde ziyaretlerinin sa�lanmas� için gerekli yasal düzenlemelerin yap�lmas� gerekmektedir.
-Hapishane ko�ullar�nda tedavi imkân� olmayan hasta mahpuslar derhal serbest b�rak�lmal�d�r.
-Cezaevlerinde kapasite sorununa ra�men infaz yasas�na ayk�r� bir �ekilde tek ki�ilik hücrelerde tutulan çok say�da tutuklu ve hükümlü bulundu�u taraf�m�zca tespit edilmi�tir. Bu ba�lamda tecrit ko�ullar�na son verilmeli ve hapishane ko�ullar� düzeltilmelidir.

'Hapishaneler insan haklar� ihlal merkezine dönü�tü'

�lgili Haberler