DÜNYA

ÇEV�R� | Üçlü krizle kar�� kar��ya Tunus'un ba�� dertte

Sarah Yerkes*
30 Temmuz 2021 Cuma

Ülkedeki kutupla�ma giderek daha da büyüyor. Bir zamanlar Tunus'a hakim olan merkez partiler, �imdi yelpazenin her iki taraf�ndaki a��r�l�k yanl�s� güçler taraf�ndan gölgede b�rak�l�yor. Bir tarafta, Zine El Abidine Ben Ali döneminin diktatöryel rejimine dönü�ü ve demokratik geçi�in sonunun pe�inde ko�an Abir Moussi ve onun Özgür Desturyen Partisi (Free Destourian Party). Di�er yanda ise �slam�n daha fazla rol oynamas�n� isteyen selefi bir blok olan Seif El-Din Makhlouf ve onun Karama koalisyonu. �kisi aras�ndaki felsefi bölünme çok güçlü, ancak en rahats�z edici olan� parlamento salonlar� içindeki artan �iddetli ve ahlaks�zca sald�r� e�ilimidir.

26 Temmuz Pazartesi günü cumhurba�kan� Kais Said'in hükümeti la�vetmesi, parlamento faaliyetlerini en az 1 ay dondurmas� ve ordunun meclisi ku�att�� bir tür s�k�yönetim kurallar� ilan etmesiyle 2011'de Arap Bahar�'n�n ba�lad�� ülke olan Tunus bir kez daha kendini büyük bir kriz içinde buldu. Said'in karar� Pazar günü hükümete ve parlamentodaki en büyük parti olan Müslüman Karde�ler'in Tunus'taki kolu islamc� Ennahda'ya kar�� düzenlenen büyük protesto gösterilerinin ard�ndan geldi. Karar�n ard�ndan kitlesel kutlamalar düzenlenirken, Ennahda destekçileri çe�itli kentlerde polisle çat��t�. 2011'den bu yana koalisyonlarda görev alan Ennahda'n�n 80 ya��ndaki lideri Ganu�i, darbe olarak niteledi�i bu karar�n ard�ndan ba�kan� oldu�u parlamentoya al�nmad�. Meclisteki di�er iki büyük parti Tunus'un Kalbi ve Karama da karar� darbe olarak niteledi. ICOR üyesi Sosyalist Demokratik Yurtseverler Partisi (PPDS) ise halk� soka�a ça��rarak, acil sa�l�k ve ekonomik önlemler al�nmas�, politik tutsaklar�n serbest b�rak�lmas� ve 2011'den beri kazan�lan politik özgürlüklerin korunmas� için mücadele ça�r�s� yapt�. Daha önce yolsuzluktan yarg�lanan ve 2019'da cumhurba�kan� seçilen Said ise anayasan�n 80. maddesine göre yetkisini kulland��n� iddia ediyor. Ancak 2014'ten bu yana bu tür anla�mazl�klar için gidilecek bir yüksek mahkeme ülkede henüz olu�turulmu� de�il. Said "ister islamc� ister solcu kim kur�un s�karsa ona kur�unla kar��l�k verilecek" diye ekledi. Geçen yaz kurulan mevcut hükümetin ba�bakan� Hi�em Me�i�i ise karardan önce IMF ile yeni bir kredi görü�mesi yürütmeye çal��yordu. Sarah Yerkes'in Meclisin feshedilmesi karar�ndan 3 gün önce yazd�� a�a��daki yaz�, ülkenin içinden geçti�i kriz ko�ullar�n� k�saca ele al�yor.**

Geçti�imiz ay�n sonunda Tunus parlamentosunun bir üyesi yasama meclisinde iki kez fiziksel sald�r�ya u�rad�: Ülkedeki a��r� siyasetin ne kadar kötüye gitti�inin �ok edici ve görsel bir hat�rlat�c�s� oldu. Gerçekten de, Freedom House'a göre Arap dünyas�n�n tek özgür ülkesi olan Tunus, 2011 devriminden bu yana süren ülkenin ilerleyi�inin alt�n� oyma potansiyeli ta��mas�n�n yan� s�ra ülkeyi derin bir ulusal çökü�e itecek e� zamanl� üçlü bir kriz içinde debeleniyor.

�lk olarak, politik iklim. Derin ve içinden ç�k�lmaz kutupla�man�n yan� s�ra ekonomi ve sa�l�kla ilgili devasa zorluklar� ele alamayan anla�mazl�k içindeki politikac�lar�n oldu�u ortam h�zla çözülüyor. Ekonomi, önemli turizm endüstrisini mahveden Covid-19 salg�n� taraf�ndan büyük darbe yedi. Bu, i�sizli�in tavan yapmas�na ve ekonominin 2020'de yakla��k yüzde 9 oran�nda daralmas�na yol açt�. Sonunda koronavirüs enfeksiyonunun durmak bilmeyen yeni dalgalar� Tunus'ta, Afrika'daki en yüksek ölüm oran�na yol açarken hükümet, Tunus'un bir sa�l�k "felaketiyle" kar�� kar��ya oldu�unu samimiyetle kabul etti.

Son on y�lda, siyasi sahne büyük ölçüde, konsensüs olu�turmak için s�kl�kla büyük farkl�l�klar�n üstesinden gelebilen �l�ml�, merkez partilerin hakimiyetindeydi. Böylece, önceki Ba�kan Beji Caid Essebsi, aç�kça popülist islamc� parti Ennahda'ya bir kar�� a��rl�k olu�turmas� için Nidaa Tounes (Tunus Ça�r�s�) partisini 2015'te kurdu ve Ennahda ile koalisyon olu�turmak durumunda kald�.

Ancak, 2019 y�l�ndaki seçimler, ülkenin en büyük partisi olan Ennahda'n�n parlamentodaki sandalyelerin yaln�zca dörtte birini ald�� ve 23 partinin 3 veya daha az sandalye kazand�� sonuçlar�yla ülkenin o güne kadarki en parçal� hükümetini do�urdu. En çarp�c� olan ise, Cumhurba�kan� Kais Saied'in, herhangi bir siyasi partiden olmamas�na ya da destek gördü�ü net bir seçim bölgesi olmamas�na ra�men ve çok az kampanya yürüttükten sonra yüzde 73'lük a��r bir ço�unlukla seçilmi� olmas�yd�, yeni olu�an kurumsalla�mayla ilgili halk�n hayal k�r�kl��n�n bir i�areti idi.

30 Haziran'da Moussi, bir günde, ikisi de aktif genel oturumlar s�ras�nda -ilk olarak ba��ms�z vekil Sahbi Samara'n�n ve daha sonra Makhlouf'un- iki �iddetli sald�r�ya u�rad�. Bu sald�r�lar sadece parlamentonun çal��malar�n� bozmakla kalm�yor, onun çok önemli ekonomik ve sosyal reformlar gerçekle�tirmesinin de önüne geçiyorlar; ancak dahas� halk ve seçilmi�ler aras�ndaki güven seviyesinin yerin dibine geçmesine katk�da bulunuyorlar. Ve ço�u Tunus siyasetçisi hala demokrasiyi destekliyor olsa da, Moussi ve onun Özgür Desturyen Partisi, Ben Ali dönemine geri dönü� ça�r�s�yla giderek popülerlik kazan�yor. Bu ça�r�, kendilerini ya da ailelerini besleyemeyen ve devrimden çok az elle tutulur yarar gören Tunuslular aras�nda yank� buluyor.

Parlamento koridorlar�n�n d��nda Said'in cumhurba�kanl��n�n elindeki gücü peki�tirmeyi ve ba�bakan�n rolünün alt�n� oymaya çal��mas� nedeniyle cumhurba�kan� ve ba�bakan kavgal�. Said, tart��maya aç�k olmakla birlikte bugün Tunus'un ba�ar�s�n�n önündeki en büyük engel. Said, en son hükümet de�i�ikli�i karar�n� imzalamay� reddederek Ba�bakan Hi�em Me�i�i'nin �u anda düzenli görevlerine ek olarak yönetti�i �çi�leri Bakanl�� da dahil olmak üzere 11 bakanl�� bakans�z b�rakt�.

Said ayr�ca, ülkenin en yüksek adli organ� anayasa mahkemesine parlamentonun seçti�i üyeleri onaylayacak imzay� atmay� reddetmek de dahil tüm önemli reform çabalar�n�n önüne engeller yerle�tirmi�tir. Mahkeme, cumhurba�kanl�� ile hükümet aras�ndaki anla�mazl�klarla ilgili hüküm verme gücüne sahip ve muhtemelen parlamentoyu feshetme ve ba�bakan� görevden alma kararlar�n� gerçekle�tirmesini engelleyecekti.

Kutupla�ma ve politik iç çat��man�n Tunus'un istikrar�na çok ciddi etkileri var. Ülkenin çok acil uluslararas� yard�ma ihtiyac� var ve aktif bir �ekilde yeni bir IMF sözle�mesinin pe�inden ko�uyor. Önümüzdeki birkaç ay içinde ödemesi gelecek milyarlarca dolar borçla yüz yüze. Ancak, IMF'nin ko�ullar�nda ya da en yoksul Tunuslular� nas�l rahatlataca�� konusunda anla�amaya varamayan bir hükümetle, k�sa vadede bir çözüm için çok az umut var.

Ülkenin siyasi liderleri, siyasi ve ekonomik krizlerin ne kadar korkunç düzeyde oldu�unu aç�kça kabul etmeli ve gereken ekonomik reformlar� uygulamak üzere i�e koyulmak için farkl�l�klar�n� bir kenara koyacak her türlü ad�m� atmal�lar. Ek olarak, parlamento ve ba�bakan, Said'in ne oldu�unu bilerek kabul etmeliler -ülkesinin krizlerine aktif olarak katk�da bulunan bir popülist- ve Covid-19 a��lar�n� güvence alt�na almak ve acil sa�l�k malzemelerini sa�lamak için tedarikçilerle do�rudan çal��arak onun etraf�ndan dola�mal�lar.

Tunus'un siyasi oyuncular�n�n, bugün Tunus siyasetinin k�s�r ve �iddetli do�as�n�n üstesinden gelmek için gösterece�i her çaba, Tunus'un bugün kar�� kar��ya oldu�u üçlü krizi a�mak için çaresizce ihtiyaç duydu�u ona uzanan ellerdeki inanc�n geri dönmesine yard�mc� olacakt�r.

*Sarah Yerkes'in kaleme ald�� Euractiv'de yay�mlanan yaz� Ya�am Uzun taraf�ndan ETHA için çevrilmi�tir. �ngilizce asl� �uradad�r.

**Çevirmenin Tunus'ta ya�ananlara ili�kin notu.

ÇEV�R� | Üçlü krizle kar�� kar��ya Tunus'un ba�� dertte

�lgili Haberler