GÜNCEL

1966 Pa�abahçe grevi: D�SK'e giden yol

HABER MERKEZ�
31 Ocak 2020 Cuma

31 Ocak 1966'da Pa�abahçe �i�e ve Cam Fabrikas�'nda 2400 i�çi greve ba�lad�. Türk-�� yönetiminin grevi k�rma giri�imine direnen i�çilere, Türk-��'e ba�l� Petrol-��, Maden-��, Lastik-��, Bas�n-�� ve Tez Büro-�� sendikalar�, "Pa�abahçe grevini destekleme komitesi" kurarak destek verdi. Pa�abahçe grevi sar� sendikac�l��a kar�� bir alternatifin do�u�una kaynakl�k etti, greve destek komitesi kuran sendikalar Temmuz 1966 tarihinde D�SK'in çekirde�ini olu�turan Sendikalar Dayan��ma Komitesi'ni olu�turdu.

"Say�n �stanbul halk�na,
Biz i�çiyiz. Pa�abahçe'de bir fabrika �i�e, cam yapar, orada çal��r�z. Beyo�lu'nda süslü bir ma�azas� var. Tabaklar, bardaklar görürsünüz de, iftihar edersiniz. ��te onlar� biz yapar�z.
1800 derece hararetin alt�nda çal��r�z. Hepimiz 2 bin 500 ki�iyiz. Ailelerimizle 10 bin. Toplu Sözle�me Kanunu ç�kt�, dediler. Biz de hak isteyebilecekmi�iz. 3 sene evvel sözle�me yap�ld�. Bize bir �ey veren olmad�.

Biz de greve ba�lad�k. Bugün 80 günü geçti, gene de hakk�m�z� istiyoruz. Da�lardan ebegümeci topluyoruz, labada topluyor, bal�k olursa oltay� al�p ko�uyoruz. Evde fazla e�ya vard�, kilim, iskemle gibi. Onlar� da sat�yoruz..."

1966 y�l�n�n bahar�nda yay�nlad�klar� bu bildiri ile seslerini �stanbul halk�na duyurmaya çal��yordu Pa�abahçe i�çileri. Haks�zl��n, zorluklar kar��s�nda inanc�n ve kararl�l��n resmiydi bu bildiri. Binlerce insan�n mücadeleleri ile renklerini verdi�i bir büyük direni� tablosu... Beykoz'un gecekondu halk�, makine sesleri yerine grev sloganlar�yla 'merhaba' diyordu yeni güne.
Pa�abahçe �i�e ve Cam Fabrikas� �stanbul'un Beykoz ilçesinde 1935 y�l�nda faaliyete ba�lad�. CHP'nin orta�� oldu�u �� Bankas�'na ba�l� �i�e Cam Grubu'nun bir kurulu�uydu. Bu grup, �i�e ve cam sektöründe piyasaya hâkim olan bir tekeldi.

Pa�abahçe �i�e ve Cam Fabrikas�, 1935'ten kapat�ld�� tarih olan 6 A�ustos 2002'ye kadar tam 67 y�l boyunca birçok grev ve direni�e ev sahipli�i yapt�. Pa�abahçe i�çilerinin 40 y�l� bilfiil sendikal mücadelenin içinde geçti; mücadeleleri s�n�f hareketi tarihinin önemli dönüm noktalar�ndan birinde tarihsel bir rol oynad�.

Pa�abahçe denilince ak�llara ilk olarak tabak, bardak ürünleri geliyor. Pa�abahçe ad� üretimini gerçekle�tirdi�i ürünlerle böylesine özde�le�mi�tir. Bu ismi de kurulu bulundu�u semtten al�yordu. Semt ile fabrika birbiriyle özde�le�mi�ti.

Pa�abahçe Fabrikas�, faaliyete geçti�i 1935'ten 2002'ye kadar birkaç ku�ak cam i�çisini bünyesinde istihdam etmi�ti. Kurulu�undan sonra zaman içinde fabrikalar�n çevresinde gecekondu i�çi evleri boy vermeye ba�lam��, sonra da ço�alarak birkaç mahalle halini alm��t�.

Gecekondu halk�n�n büyük ço�unlu�u Pa�abahçe i�çileri ve onlar�n ailelerinden olu�uyordu. Zaten mahallenin olu�mas� ve geli�ip serpilmesinin en önemli sebebi fabrikayd�. Fabrika; esnaf�ndan i�çisine gecekondu halk�n�n en büyük geçim kayna��, dayanak noktas�yd�. Mahalle ya�am� ile fabrika iç içe geçmi�ti.

Pa�abahçe Fabrikas�, yaln�z bulundu�u semte de�il, Sümerbank'a ba�l� Beykoz Deri Kundura Fabrikas� ve TEKEL �çki fabrikalar�yla beraber Beykoz ilçesindeki bütün ya�ama yön veriyordu. Her üç fabrikan�n i�çileri ve aileleri ayn� mahallelerde ve iç içe ya��yorlard�. Herhangi bir fabrikada grev ya da direni� oldu�unda di�er fabrikalar�n i�çileri ve aileleri de destek oluyordu. Ailelerin yan� s�ra mahallelerde ya�ayan di�er kesimler de grev ve direni�lerin destekleyicileri ve özneleri haline geliyorlard�. Mahalledeki toplumsal ya�am fabrikadaki grev ve direni�le iç içe geçmi�ti. ��çilerin mücadele geleneklerinin olu�mas�nda mahalle halk�n�n deste�i oldukça önemli bir unsurdu. Dolay�s�yla Pa�abahçe ad� salt bir semt ad� de�ildir, sadece tabak-bardak markas� ise hiç de�ildir. Pa�abahçe ad� bu ikisini de kapsayan, ama esasen i�çilerin on y�llara dayanan mücadeleleriyle pi�en gelene�in ad�d�r.

SEND�KA, S�YASAL MÜCADELE VE T�P
Pa�abahçe denilince akla, hem mücadele gelene�i hem de co�rafyam�zdaki sendikal hareketin tarihinde önemli bir dönüm noktas�n� temsil eden 1966 Pa�abahçe grevi geliyor. Pa�abahçe grevini normal bir grev ve direni�in ötesinde tarihsel bir u�ra�a dönü�türen süreç 1960 y�l�ndan ba�layarak geli�ti ve olgunla�t�. Bu geli�melerin oda��nda Türk-�� Konfederasyonu'nda aç��a ç�kan ve derinle�en çeli�ki ve çat��malar bulunuyordu.

1960 sonras�nda sendikalar toplumun örgütlü ve etkili güçlerinden biri konumundayd�. Böylesi bir gücün politik alanda nas�l bir rol oynayaca�� hem sermaye partileri hem de sendikalar ve sendikac�lar nezdinde tart��ma konusu oluyordu. 27 May�s 1960 darbesinden sonra siyasi faaliyetlerin ve örgütlenmelerin görece serbestle�mesi, yeni anayasa tart��malar�, seçimlerin haz�rl��, sendikalar�n ve i�çi temsilcilerinin yeni mecliste yer almas� tart��malar� art�yordu. ��çi s�n�f�n�n ekonomik ve demokratik haklar� için yeni düzenlemelerin gündemde olmas� da s�n�f hareketi içindeki politik canl�l�� besliyordu. Sendika-siyaset ili�kisi bu tart��malar�n dü�üm noktas� haline gelmi�ti.

O güne dek sendika siyaset ili�kisini temsil eden anlay�� siyaset d�� sendikac�l�kt�. Amerikan tarz� i�birlikçi sendikac�l�k çizgisinin "partiler üstü politika" diye empoze etti�i bu anlay��, 1946 y�l�ndan beri bu co�rafyadaki sendikal harekete egemendi. Kurulu�undan itibaren de bu çizgi ve anlay��n temsilcisi Türk-�� Konfederasyonuydu.

Siyaset d�� sendikac�l�k; esasta i�çi s�n�f�n� siyasetten uzakla�t�ran bir anlay��t�. ��çilerin siyasi partiler veya örgütler kurmas�n� engelleyen, onlar� sermaye partilerinin ve adaylar�n�n pe�ine takan, pasif, sözüm ona ba��ms�z bir yakla��m� içeriyordu. Gerçekte sermaye partilerinin arka bahçeleri ya da oy depolar� rolü oynayan siyaset tarz�yd� bu. Bu tarz ekonomik alanda da sermayeyle uzla�ma çizgisini savunuyordu.

1960 darbesi sonras� olu�an yeni siyasi ortamda önemli geli�meler ya�an�yordu. ��çi s�n�f� da ba�ta kendisini do�rudan ilgilendiren konular olmak üzere aktif siyaset yürütmeyle yüz yüzeydi. Bir politik a��rl�k olu�turma ihtiyac� duyuyordu. Bu yüzden Türk-��'te temsiliyetini bulan siyaset d�� sendikac�l�k anlay��na kar�� hem ilerici sendika yönetimlerinden hem de tabandan tepkiler gelmekteydi. Bu tepkiler i�çi s�n�f�n�n politikle�me e�ilimi ve düzeyini de yans�t�yordu. Keza siyasete do�rudan kat�lma bilinci ve örgütlülü�ünün de olgunla�t��na i�aret ediyordu. Böylece �stanbul ��çi Sendikalar� Birli�i yöneticisi bir grup sendikac�, Avrupa'daki ��çi Partisi örneklerinden esinlenerek Türkiye ��çi Partisi'ni kurmaya giri�ti. Aralar�nda Kemal Türkler ve �brahim Güzelce'nin de bulundu�u 12 sendikac� 13 �ubat 1961 tarihinde Türkiye ��çi Partisi'ni (T�P) kurdular.

1960 darbesinden sonra i�çi s�n�f�n� ilgilendiren önemli yasal düzenlemelerin yap�lacak olmas�, bu konuda sermaye partilerinin i�çileri ve sendikalar� oyalamas� i�çi s�n�f�n�n aktif siyasi mücadele yürütmesini ko�ulluyordu. Bu geli�melerin Türk-�� üzerindeki etkileri oldukça fazlayd�. T�P'in kurulmas�n�n önünü alamay�nca, kendileri ayr� bir Çal��anlar Partisi kurmaya giri�tiler. Fakat i�çi ve emekçilerin ba��ms�z bir partide örgütlenmesinden ve oylar�n� kaybetmekten çekinen sermaye partileri AP ve CHP'nin çabalar�yla bu giri�im ba�ar�s�z oldu.

��çilerin T�P'e üye olmas� ve sosyalizme yak�nl�k duymas� Türk-��'in etki alan�ndan ç�kaca�� endi�esi yaratt�. Tabandan gelen mücadeleci dinamikler de Türk-��'i zorlay�nca, Türk-��, "partiler üstü siyaset" anlay��n� daha fazla dillendirmeye ve sendikac�lara dayatmaya ba�lad�. Partile�me çal��malar�n�n i�çi s�n�f�n� bölece�i, gücünü zay�flataca�� tezlerini ileri sürdüler. ��çilerin siyasi hareketlere giri�memesi için zaten var olan gerici tutumlar�n� sertle�tirdiler.

Di�er taraftan birçok alanda ve pe� pe�e ya�anan büyük grevler, yürütülen militan mücadeleler, sokak çarp��malar�na dek varan direni�ler, i�galler de Türk-��'in uzla�mac� sendikal anlay��n� a�m��t�. Art�k Türk-�� yönetimi ve anlay��yla aç�ktan çat��r hale gelmi�ti. Türk-��'in sendikal bütünlü�ü ve anlay��n� da fiilen parçalayacak düzeye yükselmi�ti. Bu mücadeleci çizgiye kar�� Türk-��'in ald�� tutum da gericiydi. Kimi grev ve direni�leri sermayeden önce yasa d�� ilan eden Türk-�� yönetimi, kimi direni�lerde ise talepleri kar��lamad�� halde sermayeyle ya da hükümet ile protokol imzalay�p direni�lere ve i�çilere ihanet ediyor, eylemleri sonland�rmak için i�çileri zorluyordu. Böylece militan i�çi hareketini bask� alt�na almaya, kendi kontrolünde tutmaya çal��yordu.

TÜRK-��'TE YOL AYRIMI
Sendikal alanda ya�anan bu çat��ma 1965'e gelindi�inde daha da derinle�ti. Bu y�llar demokratik hak ve özgürlükler mücadelesinin geli�ti�i, toplumsal, siyasal hareketin yükseldi�i, antiemperyalist, anti Amerikanc�, ba��ms�zl�kç� fikirlerin yayg�nla�t�, geni� y��nlar aras�nda genel olarak sosyalist etkinin, özel olarak T�P'in güçlendi�i bir dönemeçti. Bu ko�ularda sendikal harekette fiili bir yar�lma olmu�, çatlak derinle�mi�ti. Türk-��'in geleneksel Amerikan sendikac�l�� çizgisindeki uzla�mac� siyasetini sürdürmesi zorla�m��, sendikal bütünlü�ünü korumas� güçle�mi�ti.

Bu sürecin önüne geçmek için Türk-�� yönetiminin yapt�� hamleler de vard�. 1965'teki 5. Genel Kurullar�nda "partiler üstü siyaset" anlay�� ana tüzü�e geçirildi. Ayr�ca Türk-�� Konfederasyonu'nun hem kafaca hem kasaca birli�ini ve bütünlü�ünü sa�lamak için daha s�k� ve kat� bir merkezile�me siyaseti kararla�t�r�ld�. Böylece Türk-�� yönetimi inisiyatif alanlar�n� daha fazla geni�letmek, merkezkaç e�ilimli sendikalar� ve sendikac�lar� kontrol alt�na almak, farkl� anlay�� ve çizgileri tasfiye etmek istiyordu. Bu kararlara uymayan sendikalar� ihraç etmek için genel kurul karar� da alm��lard�.

Bu kararlar ve Türk-��'in de�i�meyen uzla�mac� siyaseti, 1965'ten itibaren ayr��malar�n üzerini de tamamen açt�. Türk-�� yönetimini ele�tiren sendikalar�n ayr�lma ve ba�ka konfederasyonlar kurma giri�imleri de ba� gösterdi. Kimi grev ve direni�lerde Türk-�� yönetimin tak�nd�� sermaye yanl�s� tutum, i�çi s�n�f�n�, sendikalar� bölmek, parçalamak ya da tasfiye etmek için giri�ti�i ayak oyunlar�, ilerici sendikalar� ve T�P'i hedef gösteren yakla��mlar�, provokatif aç�klamalar� üzerine tepki gösteren sendikalar�n bir k�sm� 1965'te Türk-�� yönetimine bayrak açt�lar. Mart 1965'te Zonguldak Kozlu'daki olaylarda Türk-�� yönetiminin tak�nd�� pespaye tutum ate�e benzin döktü. Bu tarihlerde iki ayr� konfederasyon kurma giri�imi ya�and�. Türk-��'in ABD ve sermaye yanl�s� oldu�unu, i�çi s�n�f�n� böldü�ünü tespit eden bu iki giri�im de ba�ar�l� olamad� ama yaran�n üzerindeki bütün sarg�y� söküp atm�� oldu. Art�k i�çi s�n�f� saflar�nda geli�en toplumsal, s�n�fsal bilinç ve siyasi mücadele dinami�i Türk-��'in kabu�unu parçal�yordu. Sendikal hareketi daha ileri hedefe götürme, buna önderlik edebilecek dinamik bir örgütlenme anlay�� yak�c� bir biçimde kendini dayat�yor; Türk-��'in gerici yakla��mlar� ayr�l�klar� keskinle�tiriyordu.

1966 y�l�nda �stanbul Beykoz'da kurulu Pa�abahçe �i�e ve Cam ��letmesi grevi öngününe gelindi�inde, i�çiler ve sendikalar�n Türk-�� yönetimiyle çat��malar� ve gerilimi olgunla�m��, fiilen ayr� iki kulvar olu�mu�tu.

PA�ABAHÇE GREV�
Pa�abahçe Fabrikas�'nda 1964'ten beri Kristal �� ve Cam �� Sendikalar� aras�nda yetki sorunu ya�an�yordu. Daha önce 1 Ocak 1964 tarihinde Cam �� Sendikas� i�kolu düzeyinde bir sözle�me imzalam��t�. Fakat Pa�abahçe Fabrikas� i�çileri taraf�ndan kurulan ve i�yeri düzeyinde yetki sahibi olan Kristal �� Sendikas� bu sözle�meyi tan�m�yordu. Co�rafyam�z tarihinde i�kolu düzeyindeki ilk toplu sözle�me olan cam i� sözle�mesini, i�verenin idari talimatnamesinin kabul edilmesi olarak de�erlendiren Pa�abahçe i�çileri ve Kristal ��, sözle�menin geçersiz k�l�nmas�n� ve yeni bir sözle�me imzalanmas�n� istiyordu. Böylece Kristal-�� i�yeri yetkisiyle Pa�abahçe fabrikas�nda grev karar� ald�. Fakat bu grev karar� uygulanmad�. Zira Türk-�� araya girmi�ti.

May�s 1965'te Cam �� ile Kristal �� sendikalar�n�n Türkiye Cam Sanayi ��çileri Sendikas� olarak birle�meleri sa�lanm��t�. Böylece grev karar� da rafa kalkm�� oldu. Sa�lanan birli�in ömrü fazla uzun olmad� ve ayn� y�l içinde Kristal �� yeniden kuruldu. Pa�abahçe i�çilerinin ço�unlu�unun kurdu�u sendika Yarg�tay'dan i�yeri düzeyinde toplu sözle�me yetkisini de ald�ktan sonra toplu i� sözle�mesinin yenilenmesi talebiyle i�vereni görü�me masas�na davet etti. Fakat yürürlükteki i�kolu sözle�mesi i�verenin ç�kar�nayd�. Ayr�ca Cam �� Sendikas� i�verenin yan�nda, uzla�maya yatk�n bir sendikayd�. Bu sebeple i�veren ikinci bir sözle�meyi yersiz görüyor ve masaya oturmayaca��n� belirtiyordu. Bunun üzerine 31 Ocak 1966 tarihinde 2 bin 200 Pa�abahçe i�çisi, Kristal �� sendikas� öncülü�ünde greve ç�kt�.

Kristal-��'in bu talebi ve �srar� bir yandan i�vereni zorluyorken, öbür taraftan Türk-��'in merkezi inisiyatifini de bo�a ç�kar�yordu. Türk-��'in i�kolu düzeyinde tek ve merkezi sendika örgütlenmesine de ayk�r�l�k arz ediyordu. Nitekim grevin ba�lamas�yla taraflardan çe�itli aç�klamalar da gelmeye ba�lad�.

�i�e Cam Genel Müdürü �ahap Kocatopçu, aileleriyle birlikte yakla��k 10 bin ki�iyi ilgilendiren grevin kanunsuz oldu�unu ileri sürüyor ve "Sa�duyusuna inand��m�z Türk-��'in grevi desteklemeyece�ine eminiz" �eklinde beyanlarda bulunuyordu. Türk-��'in içinden de çatlak sesler yükseliyordu ama resmi yakla��m�n� dile getiren Türk-�� Genel Sekreteri Halil Tunç, bir i�yerinde i�kolu esas�na göre bir sözle�me varken, i�yeri esas�na göre bir sözle�me yapmakta �srar etmenin i�kolu sözle�mesi hükümlerine zarar verece�ini iddia ediyor, Kristal-�� Sendikas�n� bask� alt�na almaya çal��yor, inisiyatif d�� davranmas�n� engellemeye çal��yordu. Kristal-�� Genel Ba�kan� Mehmet �i�mano�lu ise grevin yasal oldu�u, hukuk kurallar� içinde kalmaya azami gayret sarf ettikleri yan�t�n� veriyordu.

Grev büyük bir kamuoyu deste�i ile ba�lam��t�. 5 �ubat günü Türk-��'e ba�l� tüm sendikalar�n yöneticilerinin de kat�ld�� bir miting yap�ld�. Pa�abahçe �skele Meydan�'nda yap�lan mitinge dönemin �stanbul Valisi Vefa Poyraz da bir mesaj göndererek i�çileri destekledi�ini bildirdi. Grevci i�çilerin "Sosyal adaletin olmad�� yerde sermaye tehlikelidir", "�� hayat�ndaki köleli�e ve diktatörlü�e paydos", "Eme�imizi savunmak kutsal görevimizdir" yaz�l� pankart ve dövizlerle kat�ld�� miting oldukça co�kulu geçti.

Mitingden bir hafta sonra, T�SK'e üye 12 i�veren sendikas� gazetelere ilanlar vererek, grevi �iddetle protesto ettiklerini, ayn� zamanda, "madden ve manen" i�vereni desteklediklerini ilan ettiler. Türk-�� ise i�veren sendikas�n� gerçekleri çarp�tmakla suçlad�. Türk-�� Birinci Bölge Temsilcili�i de kendilerine ba�l� çal��an 250 bin i�çinin �� Bankas�'ndaki paralar�n� çekmek suretiyle boykot edeceklerini belirtti.

17 �ubat'a gelindi�inde grevin yasa d�� oldu�u iddias�yla aç�lan dava sonuca ba�land� ve grevin yasal oldu�u yönünde karar verildi. �i�e Cam Genel Müdürü mahkeme karar�n� temyiz edeceklerini aç�klay�nca Türk-�� taraf�ndan istenmeyen adam ilan edildi.

Grev birinci ay�n� doldurmaya yakla��rken, 26 �ubat günü �stanbul'daki tüm sendika temsilcilerinin de kat�ld�� bir protesto yürüyü�ü düzenlendi. Karaköy'den Taksim'e kadar gerçekle�tirilen sessiz yürüyü�e i�çilerin yan� s�ra aileleri de kat�ld�. Grevin sürdürülmesinde s�k�nt�l� günler ya��yorlard� ancak kararl�l�klar�ndan da taviz vermiyorlard�.

Türk-�� yönetiminin greve so�uk bakmas�na kar��n taban ve ba�l� sendikalar�n hepsi grevin etraf�nda saf tutmu�tu. Bu durum Türk-��'te yar�lma ve gerilimin d��a vurumuydu. Fakat i�çilerin ve taban�n bask�s� Türk-��'i belli düzeyde sürüklüyor, grevi desteklemeye de zorluyordu. Nitekim Mart'�n 10'unda toplanan Türk-�� Genel Kurulu taban�n bask�s�yla grevin "maddeten ve manen" desteklenmesi yolunda bir karar ald�. Bunun için Türk-�� yönetimine yetki verdi. Dört gün sonra tekrar toplanan Genel Kurulda Kristal ��'in durumu tart��ld� ve Kristal ��'in Türk-��'in üyeli�ine al�nmas�na karar verildi. Bir hafta sonra da Türk-�� yönetimi taraf�ndan grevin sürdürülmesinin üstlenildi�i aç�kland�. Türk-�� grevci i�çileri, sendikay� ve destekçisi olan taban� kar��s�na almadan inisiyatifi eline alm�� oluyordu.

Bu aç�klaman�n hemen ertesi günü Türk-�� yönetimi, haklar�n�n al�naca��na dair i�çilere güvence verdi ve Kristal ��'ten yetkiyi alarak grevin sonland�r�lmas� için i�veren konfederasyonu ile müzakere masas�na oturdu. Türk-�� ve i�veren ayn� gün anla�maya vard�lar ve bir protokol imzalad�lar. Pa�abahçe i�çilerinin greve ç�kma gerekçesi olan yeni bir toplu sözle�me imzalaman�n gereksiz oldu�unun belirtildi�i protokolde i�verenin görü�leri, istekleri daha net bir �ekilde yer alm��t�. Bu protokolle, aralar�nda sendika yöneticilerinin de bulundu�u i�ten at�lan i�çilerin i�e al�nmas� i�verenin insaf�na b�rak�lm��, grev süresinde geçen zaman için i�çilere ücret ödenmesine dair bir hüküm konulmam��t�. 600 TL bayram ikramiyesi ve bir maa� tutar�nda ek bir ikramiye ödenmesi kar��l��nda grevin bitirilmesini öngören protokol grevin yenilgisi anlam�na geliyordu.

Grev komitesi ba�kan� �rfan Manavo�lu ve Kristal-�� Genel Ba�kan� Mehmet �i�mano�lu Türk-��'in i�birlikçi tutumunu ele�tirerek, imzalanan protokolü reddettiklerini belirttiler.

Ayn� zamanda i�çiler de i�birlikçi sendikal anlay��a, Türk-�� yönetiminin grevi satmas�na kar�� öfkeliydiler. Protokol sonras� fabrikaya gelen 1. Bölge Temsilcisi ile Türk-�� Genel Sekreter Yard�mc�s� öfkeli i�çilerin sald�r�s�na u�rad�. Bu s�rada 100 i�çinin sözle�mesinin iptal edildi�ine dair bir haberin yay�lmas� üzerine, i�çiler aileleriyle birlikte fabrika ile hammadde deposunu birbirine ba�layan yolu i�gal ettiler. Güvenlik güçleri eyleme müdahale ederken, k�sa bir süre önce i�çilere destek verdi�ini aç�klayan Vali ve beraberindeki emniyet müdürü, eyleme son vermeleri yönünde i�çilere ça�r�da bulunuyordu. Buna ra�men eylemlerini sonraki günlerde de sürdüren i�çiler, grev k�r�c�lar�na ekmek ta��yan bir arac� da tahrip ettiler.

Bu dönemde sözle�meleri iptal edilen i�çilerin say�s�n�n 100 de�il, 47 oldu�u, bunlar�n bir k�sm�n�n sendika ve grev komitesi üyesi oldu�u anla��ld�. Bunun üzerine i�çiler de 47 arkada�lar�n�n tamam� i�e geri al�n�ncaya kadar grevin sürdürülece�ini bildirdiler. Bu i�ten atma sald�r�s� sonras�nda Vali'nin arabuluculu�uyla bir toplant� yapan i�veren temsilcileri, Kristal �� Genel Ba�kan� da dâhil ismi aç�klanmayan be� i�çiyi i�e almayacaklar�n�, kalan 42 i�çiyi i�e alacaklar�n� duyurdular. Bu karara itiraz eden Türk-�� Genel Sekreter Yard�mc�s� ile birinci bölge temsilcisi grevi sürdüreceklerini ilan ettiler.

��verenle büyük bir irade sava�� yürüten grevci Pa�abahçe i�çilerinin bir di�er sava��n�n muhatab� da Türk-�� Genel Merkez yönetimiydi. Zira bu giri�imler ya�an�yorken, Türk-�� Ba�kan� Seyfi Demirsoy, 24 Mart günü bir aç�klama yap�yor ve i�verenle aralar�ndaki anla�mazl�klar�n bir bölümünün giderildi�ini, art�k greve son verilmesi gerekti�ini söylüyordu. Kristal-�� Sendikas� ise T�SK ile yap�lan anla�may� tan�mad�klar�n� belirterek, yeni bir toplu i� sözle�mesi imzalanmas�nda �srar ediyordu. Grev Koordinasyon Komitesi ve Petrol �� Genel Ba�kan� olan Ziya Hepbir de greve devam edilece�ini belirterek, i�verenin i�çilere grevden önce ödeyece�i belirtilen ücretlerinin ödenmesini, aksi durumda ç�kabilecek olaylardan i�verenin sorumlu olaca��n� bildirdi.

Kristal �� ile Türk-�� yönetimi aras�ndaki gerilim de gittikçe artmaya ba�lam��t�. Türk-�� yönetiminin greve kar�� tutumu da gittikçe sertle�iyordu. Öteden beri Türk-�� içerisinde geli�en çat��ma, Pa�abahçe grevi vesilesiyle daha da �iddetlenmeye ba�lam��t�.

Grev sürerken, Türk-�� Genel Merkezi 28 Mart'ta bir bildiri yay�nlayarak 57 gündür devam eden grevin derhal sona erdirilmesini ve hemen i� ba�� yap�lmas�n� istedi. Ayn� bildiride, Türk-�� Birinci Bölge temsilcili�ine grevle ilgilenmemesi için kesin talimat verildi�i de belirtiliyordu.

Ba��ndan itibaren grevi engellemeye çal��an, olmad�� ko�ularda da inisiyatifi ele al�p bir an önce bitirmeye giri�en, bu amaçla da sermayeyi yat��t�rmaya çal��an Türk-�� yönetimi, i�çilerin kararl�l�� kar��s�nda yüzünü bir kez daha sermayeye dönüyor, i�çileri bir kez daha s�rt�ndan b�çaklam�� oluyordu. Türk-�� genel merkezinin maskesi böylece dü�mü� oldu. Bu durum i�çilere sar� sendikac�l��n geldi�i boyutu gösteriyor, gelinen a�amada iyice derinle�en çat��malar� yeni bir dönüm noktas�na ta��yordu.

Türk-��'in bu aç�klamas�, konfederasyon içindeki muhalifleri art�k kesin bir ayr��ma noktas�na getirmi�ti. 6 Nisan günü Türk-��'in grevi sona erdirme ve grevcileri desteklememe yönündeki karar� ve talimatlar�na uymayacaklar� aç�klayan ve grevi desteklediklerini duyuran Petrol ��, Bas�n ��, Maden ��, Lastik �� ve Tez Büro �� sendikalar� Pa�abahçe Grevini Destek Komitesi kurarak Türk-�� genel merkezine tav�r ald�lar. Bu komite grevden hemen sonra Türk-��'ten ayr��man�n ba��n� çekecek ve D�SK'in kurulu�una öncülük edecek olan Sendikalar Dayan��ma Konseyi SADA'ya dönü�ecekti.

Greve destek bununla da s�n�rl� kalmad�. Türk-�� içinden Metal ��, Çimse ��, Sa�l�k ��, Deri ��, Likat ��, Deniz ��, Kimya �� ve Ula� �� Sendikalar� da grevi destekleyeceklerini duyurdu. Sendikalar yapt�klar� aç�klamada, Pa�abahçe grevinin 65 gündür ba�ar�yla devam etmesine ra�men Türk-�� yönetiminin patronlar�n yan�nda yer alarak imzalad�� protokol ile i�çi s�n�f�na ihanet etti�ini, oysa grevin "�eref ve hayat mücadelesi" oldu�unu, vazgeçilmesi durumunda sendikalar�n i�levsiz k�l�naca��n� belirttiler.

Di�er taraftan greve maddi olarak da destekler geliyordu. Bunlardan bir k�sm� e�ya ve yiyecek �eklinde, bir k�sm� da parasal olarak yap�lan yard�mlard�. Grevin ba�lama tarihiden itibaren i�çilere toplam 360 bin lira para yard�m�, 120 bin lira de�erinde e�ya yard�m� yap�lm��t�. Ayr�ca Hal ��çileri Sendikas� 10 ton meyve, Migros i�çileri de erzak yard�m�yla destek olmu�tu. Desteklerin yan� s�ra grev de olayl� bir �ekilde devam ediyordu. Grev k�r�c�l��na soyunan kimi i�çilerin fabrikaya geli�leri s�ras�nda yollar�n�n grevci i�çiler taraf�ndan kesilmesi sonucu ya�anan olaylarda ikisi silahla olmak üzere 12 i�çi yaralanm��t�. Ayn� zamanda grevci i�çilerin aras�nda maddi s�k�nt� çektiklerini belirterek i�ba�� yapmak isteyen i�çiler de ç�k�yordu. Bu i�çiler di�erlerinin yo�un tepkisiyle kar��la�t�lar. Çünkü bugüne kadar çok zor ko�ullar alt�nda gelinmi�ti. ��çiler evlerindeki e�yalar�n� satmak zorunda kalm��, da�lardan ot toplayarak kar�nlar�n� doyurmaya çal��m��lard�. Çekilen zorluklar grev k�r�c�lar�na öfkenin artmas�na vesile oluyordu. ��ba�� yapmak isteyen i�çiler valiye ba�vurarak çal��mak istediklerini ancak dövüldüklerini, evlerinin ta�land��n�, yollar�n�n kesildi�ini, bunun için i� güvenliklerinin sa�lanmas�n� talep etmeleri, grev k�r�c�lar�na kar�� ekme�ini savunan i�çilerin öfkelerinin ve sert tutumlar�n�n boyutlar�n� gösteriyordu.

Grev 79. gününe geldi�i zaman, dönemin Adalet Partili Demirel hükümeti taraf�ndan 275. maddeye dayand�r�larak, "halk�n sa�l��n� tehlikeye dü�ürdü�ü" gerekçesiyle bir ay süreyle ertelendi. Gerekçeli kararda "�i�e s�k�nt�s� çekilen ilaç fabrikalar�nda penisilin ve antibiyotik imalat�n�n durdu�u" belirtiliyordu. T�P milletvekilleri duruma tepki göstererek karar�n derhal geri çekilmesini içeren bir bildiri yay�nlad�lar. Kristal �� Sendikas� da karar� te�hir etmek için sendika kap�s�na, "Anahtar Ba�bakan'a verildi�inden sendikam�z kapal�d�r" levhas�n� asarak, sendikan�n anahtar�n� Ba�bakan Süleyman Demirel'e gönderdi.

Hükümetin karar�n�n hemen ertesi günü, durumu f�rsata çevirmeye çal��an Türk-�� yönetimi i�çileri tekrar i� ba�� yapmaya ça��rd�. Ça�r�ya sadece 11 i�çi kulak verip, i� ba�� yapm��t� ki, içlerinden ikisi iki saat sonra i� b�rakt�. Tüm ayak oyunlar�na ra�men grev ba�ar�yla sürdürülse de, yo�un bir �ekilde yürütülen grev kar��t� propaganda ve tehditler sonucu 23 Nisan'da i�çilerin bin 400'ü ertesi gün de kalan 800'ü i� ba�� yapt�lar. Grevin sona ermesinin ard�ndan 18 May�s günü Yüksek Uzla�t�rma Kurulu'nun araya girmesiyle taraflar bir anla�maya vard� ve Kristal �� öncülü�ündeki Pa�abahçe i�çileri toplu i� sözle�mesi hakk�n� kazand�. Böylece grevin temel talebi de kazan�lm�� oldu.

SEND�KAL KOPU� VE D�SK'�N KURULU�U
Grev sona erdi ermesine ancak Türk-��'teki çeli�ki ve çat��malar daha da �iddetlenmi�ti. 60'l� y�llar�n ba��ndan itibaren biriken gerilim ve çat��malar Pa�abahçe grevi ile h�zlanm�� ve son safhas�na varm��t�. Pa�abahçe grevi Türk-�� içindeki safla�may� derinle�tirmi�, art�k geri dönü�ü olmayan bir evreye ta��m��t�. Sendika fiilen ikiye bölünmü�tü.

Gelinen a�amada Türk-�� Genel Merkezinin i�çilerin hak ve mücadelelerine bütünüyle yabanc�la�t��, sermayeyle uzla�may� esas alan, taban� bask� alt�nda tutan bürokratik bir yap�ya dönü�tü�ü herkes ve her kesim için görünür olmu�tu. Türk-��'in mevcut yap�s� ve anlay��n�n i�çi s�n�f�n�n haklar�n� geli�tirmek bir yana, mevcut haklar�n� bile koruyamayacak kadar tutucu ve uzla�mac� oldu�u anla��lm��t�. S�n�f�n ç�karlar�na ve sendikal bütünlü�e zarar veren tutumlar� art�k son raddeye varm��t�. S�n�f hareketi militan bir hattan grev, direni� ve i�gallerle yürütürken politik geli�melere tav�r al�yor, giderek devrimcile�iyordu.

Türk-�� çizgisi ise bu hareketin önündeki en büyük engellerden biriydi. Ve art�k bütünüyle kopu�man�n e�i�ine gelinmi�ti. Yeni ve militan bir harekete öncülük edebilecek siyasi ve örgütsel olanaklar olgunla�m��t�, bu olanaklar Pa�abahçe grevi ile sonras�ndaki geli�melerle ete kemi�e büründü.

Barda�� ta��ran son damla ise, Pa�abahçe grevini destekleyen sendikalar�n Türk-�� yönetim kurulunca Onur Kurulu'na sevk edilmesi oldu. 7 Aral�k'ta gerçekle�en bu olaydan sonra Petrol �� ve Kristal �� 15'er ay, Maden �� 6'ay, Lastik �� ve �stanbul Bas�n �� 3'er ay süreyle geçici olarak Türk-��'ten ihraç edildiler.

Daha sonra ise Lastik ��, Bas�n �� ve Maden ��, Türk-��'ten kesin olarak ihraç edildiler. Bu üç sendikaya kat�lan G�da ��'le birlikte Devrimci ��çi Sendikalar� Konfederasyonu'na gidi�in ilk ve önemli ad�m� at�lm�� oldu. Önce SADA'y� kuran bu dört sendika 13 �ubat 1967 tarihinde de D�SK'i resmen kurdular. D�SK'in kurulu�una öncülük eden sendikalar ve kadrolar gerek siyaset d�� sendikac�l�k anlay��na kar��, gerekse uzla�mac� sar� sendika çizgisine kar�� mücadelede öne ç�kanlard�. '61'de ba�layan çeli�ki ve çat��malar yeni ve ilerici bir do�umla tamamlanm��t�.

Sar� sendikac�l�k anlay��na tepki olarak do�an ve geli�en Pa�abahçe grevinin önemli yanlar�ndan biri de rengini i�çilerin kararl� ve direngen mücadelelerinden alm�� olmas�yd�. ��çiler 84 gün boyunca i�verenin yan� s�ra grev k�r�c�lar�na, güvenlik güçlerine ve Türk-�� merkezi yönetimine kar�� da mücadele etmek zorunda kalm��lard�. Grev boyunca maddi olanaks�zlarla da bo�u�an i�çiler s�n�f dayan��mas� ile süreci gö�üslemeyi becerdiler. Da�dan ot toplamak, ev e�yalar�n� satmak pahas�na 2 bin 200 i�çi aileleriyle beraber 10 bin civar�nda insan tek bir yumruk gibi hareket etmi�, i�çi s�n�f�n�n tarihinde önemli bir yere sahip olan Pa�abahçe grevinin yap�c�lar� olmu�tu. Pa�abahçe'yi s�n�f hareketi tarihinde en ileri mevzilere ta��yan özelli�i ise, yeni mücadeleci bir s�n�f hareketinin geli�mesinin önündeki engellerin a��ld�� tarihi bir an'da aktif rol oynamas�yd�. Türk-��'in ba�r�nda iyice olgunla�an D�SK'in do�umunda ebelik rolü Pa�abahçe grevine nasip olmu�tu.

Kaynak: Alternatif Tarih Okumalar�-2 Emek Tarihi, Ali Haydar Sayg�l�, Ceylan Yay�nlar�

1966 Pa�abahçe grevi: D�SK'e giden yol

�lgili Haberler