2019 yılında LGBTİ+'ları sistematik hedef gösterme yaygınlaştı
Kaos GL'nin 2019 Medya İzleme Raporu'na göre LGBTİ+'ları ve haklarını hedef gösteren gazete sayısı arttı, yazılı basında yayınlanan tüm metinlerin yüzde 56'sı ayrımcıydı ya da nefret söylemi içerdi ve LGBTİ+ örgütlerine çok az mikrofon uzatıldı.
Kaos GL Derneği, LGBTİ+'ların gazetelerde nasıl yer aldığına ilişkin 2019 Medya İzleme Raporu'nu yayınladı. On bir yıldır medyada LGBTİ+ temsilini mercek altına alan derneğin 2019 yılı raporu için araştırmayı Ali Erol, Ali Özbaş, Aslı Alpar, Gözde Demirbilek ve Yıldız Tar yürüttü. Raporu ise derneğin Medya ve İletişim Program Koordinatörü Yıldız Tar yazdı.
2675 METİN İNCELENDİ
Araştırma kapsamında yazılı basında yayınlanan 2675 metin incelendi. Bu metinlerin yaklaşık yüzde 54'ü (1452 metin) ulusal medyada yayınlanırken; yüzde 46'sı (1223 metin) yerel medyadaydı.
İncelenen metinlerin 32'sinde (yüzde 1) LGBTİ+'lar metnin konusu değildi, sadece isim olarak yer alıyordu. Bu haberler çıkartıldığında 2019 yılında toplam 2643 haber, söyleşi ya köşe yazısında LGBTİ+'lar yer aldı.
METİNLERİN YÜZDE 56'SI AYRIMCI YA DA NEFRET SÖYLE İÇERİYOR
Metinlerin yüzde 44'ü (1150) hak haberciliği kapsamında değerlendirildi. Bütün metinlerin yarısından fazlasını (yüzde 56) oluşturan 1493 metin ise hak haberciliğine aykırı bulundu. Bu metinlerde ya LGBTİ+'ların temel haklarının ihlal edildiği, nefret söylemi ve/veya ayrımcı dil içerdiği ya da metinlerin LGBTİ+'lara ilişkin önyargıları beslediği tespit edildi.
2018 yılında bu oranlar neredeyse yarı yarıya iken, 2019'da LGBTİ+'ların haklarını ihlal eden, nefret söylemini yayan, ayrımcı dil kullanan, önyargılı içerik sayısında hem rakamsal hem de oransal anlamda bir artış yaşandı.
SADECE SAYGIYLA YETİNİLİYOR
Hak haberciliği kapsamında değerlendirilen 1150 metnin büyük bir çoğunluğunda (400 metin) sadece LGBTİ+'ların temel insan haklarına saygılı bir habercilikle yetinildiği açığa çıktı.
2019'da hak haberciliği kapsamında değerlendirilen haberlerin yüzde 50'sinde (583 metin); yayınlanan bütün haberlerin ise sadece yüzde 22'sinde LGBTİ+'ların yaşadığı ayrımcılık, nefret saldırısı gibi hak ihlallerini hak temelli habercilik ilkeleri çerçevesinde görünür kılındı. 357 haberde bu ihlallere karşı mücadele yöntemlerinden bahsedildi.
AYRIMCILIĞI GÖRÜNÜR KILMADA ARTIŞ VAR
2018 yılına göre LGBTİ+'ların yaşadığı ayrımcılığı görünür kılma noktasında bir artış gözlemlendi. 2018'de hak haberciliği kapsamında değerlendirilen haberlerin yüzde 33'ünde (384 metin); yayınlanan bütün haberlerin ise sadece yüzde 16'sında LGBTİ+'ların yaşadığı ayrımcılık, nefret saldırısı gibi hak ihlallerini hak temelli habercilik ilkeleri çerçevesinde görünür kılınmıştı. Sadece 93 haberde bu ihlallere karşı mücadele yöntemlerinden bahsedilmişti.
LGBTİ+ ÖRGÜTLERİNE MİKROFON UZATILMIYOR
LGBTİ+ örgütlerinin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşleri 2019'da yazılı basında kendisine ancak 55 metinde yer bulabildi. Bu, hak haberciliği kapsamında değerlendirilen haberlerin yüzde 5'ini oluştururken, bütün haberlerin ise sadece yüzde 2'sine tekabül ediyor. Yazılı basında yer alan LGBTİ+ örgütlerinin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşlerinin yarısına yakınını ise Kaos GL Derneği'nin çalışmaları ve dernek temsilcilerinin basına verdikleri demeçler oluşturuyor.
Öte yandan 2019'da LGBTİ+'ların konu edildiği haberlerin büyük bir çoğunluğunda LGBTİ+ kişilerden ya da örgütlerinden çok uzman ve akademisyenlerin görüşlerine başvuruldu. Metinlerin büyük bir çoğunluğunda kaynak yoktu ya da köşe yazarı sadece kendi fikirlerinden bahsetti.
AYRIMCILIK, NEFRET SÖYLEMİ VE ÖNYARGI
2018 yılında ise bu oranlar şöyleydi: LGBTİ+ örgütlerinin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşleri 2018'de yazılı basında kendisine ancak 70 metinde yer bulabildi. Bu, hak haberciliği kapsamında değerlendirilen haberlerin yüzde 6'sını oluştururken, bütün haberlerin ise sadece yüzde 3'üne tekabül ediyor.
2019 yılında 1419 haber, söyleşi ve köşe yazısında LGBTİ+'lar ayrımcı bir dille temsil edildi. Bu, LGBTİ+'ları konu edinen bütün içeriklerin yüzde 50'sini oluşturuyor. Bütün metinlerin yüzde 28'ine tekabül eden 751 metinde nefret söylemi tespit edildi. 446 metinde ise LGBTİ+ kişiler ya da dernek, kurum ve kuruluşları hedef gösterilerek nefret suçu işlendi.
1040 metinde (LGBTİ+'ları konu alan metinlerin yüzde 39'u) lezbiyen, gey, biseksüel, trans ya da interseks olmak "suç" gibi gösterildi. 944 metinde (yüzde 35) LGBTİ+'lar "ahlaksız" olarak işaretlendi.
2019 yılı yazılı basında LGBTİ+ kimlik ve varoluşunun "suç" olarak gösterildiği bir yıl oldu. Yazılı basında ayrımcı dil çok sık bir biçimde kullanıldı. Metinlerin yarısı ayrımcıydı. 2018 yılında ayrımcı dil oranı yüzde 34 iken; 2019'da dramatik bir artışla bu oran yüzde 50'ye yükseldi.
İFADE VE ÖRGÜTLENME ÖZGÜRLÜĞÜ HEDEFTE
2019 yılında 2018'den farklı olarak çok fazla metinde LGBTİ+'ların ifade ve örgütlenme özgürlüğü ihlal edildi. 2018'de sadece 341 metinde bu ihlal yaşanırken; 2019'da 1077 metinde yaşandı. Sistematik olarak LGBTİ+ etkinliklerinin hedef gösterilmesi, etkinliklerin yasaklanması için basın yoluyla çağrı yapılması, etkinlik yasaklarının meşrulaştırılması bu artışın sebebi olarak görülebilir. Ülke genelinde birçok şehirde Onur Haftası ve Onur Yürüyüşleri'nin yasaklanmasında basının yasakları olumlayan ve bu şekilde LGBTİ+'ların örgütlenme özgürlüğünü ihlal eden bir yaklaşım sergilediği gözlemlendi.
SÖYLEŞİ VE RÖPORTAJLAR SADECE YÜZDE 3
LGBTİ+'ları konu edinen içeriklerin yüzde 56'sını (1473) haberler oluşturdu. LGBTİ+'lar 1037 köşe yazısında (yüzde 40) yer alırken söyleşi ve röportajlar için bu oran 82 ile yüzde 3'te kaldı. Köşe yazısı ve haberin aksine öznelerin seslerini daha fazla duyurabilmesini sağlayan söyleşi ve röportajlarda LGBTİ+'lar çok az yer alabildi.
LGBTİ+'ları konu edinen haber, söyleşi ve köşe yazıları en çok gazetelerin güncel/gündem sayfalarında (1314 içerik ile yüzde 50) yayınlandı. LGBTİ+'lar dış haberlerde 237 haber ile yüzde 9 oranında yer alırken; gazetelerin eklerinde 171 metin (yüzde 7) yer aldı. Haberlerin yüzde 7'si politika/siyaset sayfalarında yayınlandı.
GAZETE BAZLI DEĞERLENDİRME
Ulusal medyada 2019 yılında LGBTİ+'ların yer aldığı 1452 haber, söyleşi ve köşe yazısı yayınlandı. Yayınladıkları haber, köşe yazısı ve söyleşilerin ayrımcılık, nefret söylemi, önyargı veya LGBTİ+'lara yönelik herhangi bir hak ihlali içerip içermediğine bakılmaksızın LGBTİ+'ları sayfalarına taşıyan ilk 10 gazete şöyleydi:
■ Yeni Akit, 194 metin, yüzde 13
■ Hürriyet, 122 metin, yüzde 8
■ BirGün, 104 metin, yüzde 7
■ Cumhuriyet, 101 metin, yüzde 7
■ Doğru Haber, 80 metin, yüzde 6
■ Evrensel, 70 metin, yüzde 5
■ Milliyet, 65 metin, yüzde 4
■ Diriliş Postası, 56 metin, yüzde 4
■ Milat, 52 metin, yüzde 4
■ Yeni Şafak, 47 metin, yüzde 3
2019 yılında en çok haberin yayınladığı Yeni Akit, Doğru Haber, Diriliş Postası, Milat ve Yeni Şafak gazetelerinde neredeyse hiç LGBTİ+ haklarını gözeten haber yayınlanmadı. Haberlerin neredeyse tamamında LGBTİ+'lar ve hakları hedef gösterildi.
BİSEKSÜEL VE İNTERSEKSLER MEDYADA GÖRÜNMEZ
Bir yıl boyunca üretilen 2643 içeriğin büyük bir çoğunluğunda genel olarak LGBTİ ya da LGBTİ+ ifadesi kullanıldı. Haberlerde kendisine en çok yer bulabilen grup 348 içerikle geyler oldu. LGBTİ+ toplumunun içinde en görünmez gruplar ise biseksüeller ve intersekslerdi. Medyada intersekslere ilişkin sadece 8 metin yer aldı. Biseksüeller ise sadece 47 metinde yer aldı. 2018 yılında biseksüeller için bu sayı 107 idi. Biseksüeller medyada temsilinde ciddi bir azalma gözlemlendi.
EN ÇOK SİYASET HABERLERİNDE YER ALDI
LGBTİ+'lar 2019'da en çok siyaset (1081 metin) haberlerinde yer aldı. Siyaseti 431 metinle kültür sanat takip etti. LGBTİ+'ların en çok temsil edildiği haberler arasında 461 metinle nefret suçlarına ilişkin haberler de yer alıyor. Temel hak alanlarından olan eğitim, sağlık ve barınma alanlarında ise LGBTİ+'lar kendine çok az yer bulabildi. Mültecilere ilişkin haberlerde de mülteci LGBTİ+'lar görünmezdi. Onur Yürüyüşleri ise yazılı basında 139 haberle temsil edildi.
ARAŞTIRMA YÖNTEMİ
Ajanspress tarafından günlük olarak süzülen haberler, oluşturulan ölçeğe göre tasnif edildi. Ölçeklendirmede metinler; başlık, yayınlandığı gazete, yayınlandığı sayfa, metnin konusu, metnin türü (haber, söyleşi ya da köşe yazısı) gibi teknik özelliklerin yanı sıra LGBTİ+ odaklı habercilik ve hak haberciliği kapsamında değerlendirildi.
Araştırma yöntemine göre bir metnin hak haberciliği kapsamında değerlendirilebilmesi için aşağıda sıralanan niteliklerden en az birisini taşıması gerekiyor:
■ LGBTİ+'ların insan haklarına saygılı haber yapılmış
■ LGBTİ+ örgütlerinin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşlerine yer verilmiş
■ LGBTİ+ örgütlerinin diğer hak alanlarına ilişkin görüşlerine yer verilmiş
■ Kaos GL'nin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşlerine yer verilmiş (Dernek ya da dernek adına konuşan bir kişinin görüşleri haberde çarpıtmadan yer almış)
■ Kaos GL'nin diğer hak alanlarına ilişkin görüşlerine yer verilmiş (Dernek ya da dernek adına konuşan bir kişinin görüşleri haberde çarpıtmadan yer almış)
■ LGBTİ+'ların yaşadığı ayrımcılık, nefret saldırısı gibi hak ihlallerini hak temelli habercilik ilkeleri çerçevesinde görünür kılmış
■ Başarı hikayesi doğru biçimde aktarılmış
■ LGBTİ+ örgütlerinin düzenlediği etkinlikler doğru bir biçimde görünür kılınmış
■ LGBTİ+'lara yönelik insan hakları ihlallerine karşı mücadele yöntemlerinden bahsedilmiş
Hak haberciliği kapsamında değerlendirilmeyen metinler ise 3 ayrı başlıkta incelendi. Bu başlıklar sırasıyla şöyle: "Bu metin, konu edindiği LGBTİ+'ların temel hak ve özgürlüklerini ihlal ediyor mu?", "Bu metin LGBTİ+'lara yönelik önyargıları besleyen içerikte mi", "Görsel temsil".
Bir metinde homofobik, bifobik ya da transfobik nefret söyleminin olması; LGBTİ+ kimlik ve varoluşların "hastalık", "suç", "günah", "ahlaksızlık", "sapkınlık" olarak tanımlanması; metnin dilinde ayrımcılık olması o metinde hak ihlalini tespit ederken kullanılan alt başlıklardan birkaçı.
Önyargı başlığında ise LGBTİ+'ların stereotipler üzerinden temsil edilip edilmediğine bakıldı. Bu başlık karikatürleştirme, marjinalleştirme gibi yöntemleri tespit edip görünür kılmayı amaçlıyor.